امروزه به مدد بهره گیری از روشها و فنون تخصصی، ترکیبات موثره این گیاهان شناسایی و استخراج شده و در ساخت انواع داروها و ترکیبات شفابخش بکار گرفته می شود. بشر در حال حاضر در جستجوی داروهای برتر و موثرتر برای درمان بیماری هایی همچون سرطان با استفاده از عصاره گیاهان داروئی می باشد.

با توجه به مراجع علمی نزدیک به 70% داروهای شیمیایی موجود از اجزاء گیاهی و نباتات هستند و غالب اسانس های خوراکی و صنعتی، رنگ ها و عصاره های مورد مصرف در صنایع غذایی دارای منشاء گیاهی هستند.

کشور به لحاظ وجود گیاهانی که قابلیت استفاده دارویی دارند، غنی است چرا که جغرافیای کشور به گونه ای است که انواع آب و هوا در نقاط مختلف کشور وجود دارد. در برخی موارد این گیاهان با عصاره گیری آن تبدیل به دارو می شوند اما متاسفانه بخش زیادی از این گیاهان دارویی در کشور برای استخراج ماده دارویی به صورت ماده خام و با قیمت بسیار پایین به کشورهای دیگر صادر می شود و با قیمت چندین برابر به ایران وارد می شود.

کد آیسیک عصاره گیری از گیاهان داویی

این محصول تحت نام عصاره های گیاهی با کد 15491310 در لیست ISIC 3 مشخص شده است. همچنین عصاره شیرین بیان با کد 15491311  قابل دسترسی است.

شماره تعرفه گمرکی

این مشخصات بر اساس مطالب فصل سیزدهم کتاب مقررات صادرات و واردات سال 1385 بر اساس سرفصل انگم ها؛ صمغ ها؛ رزین ها و سایر شیره ها و عصاره های نباتی تنظیم گردیده است.

بررسی و ارائه استاندارد (ملی یا بین المللی) عصاره گیری از گیاهان داویی

:: استاندارد های ملی ایران

طبق اطلاعات بدست آمده از موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران استاندارد های زیر جهت تولید عصاره از گیاهان دارویی ثبت شده اند:

استاندارد ملی شماره 7167: تانن ها ـ تهيه محلول عصاره هاي (جامد، خميري و پودر شده) تانني گياهي ـ آيين كار

استاندارد ملی شماره 7248: اسانس ها و عصاره هاي معطر- اندازه گيري پس ماند بنزن - روش آزمون

استاندارد ملی شماره 1619: روش اندازه‏گيري عصاره محلول در آب سرد , در ادويه و چاشني

استاندارد ملی شماره 1362: روش اندازه‏گيري عصاره الكلي در ادويه و چاشني

استاندارد ملی شماره 1031: اندازه گيري عصاره اتري غير فرار در ادويه وچاشني ها

استاندارد ملی شماره 2343: عصاره شيرين‏بيان

استانداردهای بین المللی که در ارتباط با این محصول می باشد عبارتند از:

:: سازمان استاندارد جهانی (ISO)

ISO 4714:1998 Essential oil and aromatic extracts – Determination of residual benzene content.

ISO/R ll08: Spices and Condiments Determination of NON-Volatile Ether Extract.

ISO/R 940: spices and condiments determination of alcohol soluble extract.

ISO/R 941: Spices and condiments Determination of cold water soluble extract.

 :: انجمن آمریکا برای آزمایش و مواد (ASTM)

1- ASTM D4903 Test Method for Total Solid and Water in Vegetable Tanning Material Extracts.

2- ASTM D4905: 1999 Standard Practice for Preparation of Solution of Solid, Pasty and Powdered Vegetable Tannin Extracts.

3- ASTM D 6405: 1999 Standard Practice for Extraction of Tannins from Raw and Spent Materials.

همچنین موسسه استانداردهای بریتانیا (BSI) در رابطه با عصاره گیری از گیاهان داروئی هیچگونه استانداردی ارائه نکرده است.

انواع عصاره هاي گياهي

1-عصاره هاي آبي

عصاره هاي آبي فرآورده هايي هستند كه از تكه هاي خرد شده گياه تهيه شده و جهت مصرف فوري به كار برده مي شود. برحسب روش تهيه اين عصاره ها انواع مختلف دم كرده  ، انفوز  وخيسانده  شرح داده شده اند. اگر دستورالعمل هاي ديگري توصيه نشده باشد اين عصاره ها را از يك قسمت گياه و ده قسمت آب تهيه مي نمايند. فقط بايد با نسبت ذكر شده در مراجع دارويي مربوطه تهيه گردد. علاوه بر اين ظروفي كه براي تهيه اين عصاره ها به كار برده مي شود بايد از مواد اوليه خنثي تهيه شده باشد. عصاره هاي آبي به علت غير مطمئن بودن ميزان ماده موثره و همچنين به دليل ميزان بالاي ميكرو ارگانيسم هاي تكثير شونده نمي تواند با استاندارد هاي ذكر شده در  GMP مطابقت نمايد.

دم كرده

براي تهيه دم كرده، ماده گياهي را با توجه به اندازه ذره اي در آبي كه بالاتر از 90 درجه سانتي گراد حرارت داشته باشد، وارد مي نمايند. سپس ظرف محتوي ماده گياهي را بر روي حمام بخار قرار داده و ضمن همزدن هاي مكرر مدت نيم ساعت در اين حرارت باقي نگه داشته و سپس آن را به صورت گرم صاف مي نمايند. اگر بعد از فشار دادن مختصر باقي مانده گياهي وزن جوشانده تكميل نگردد، آن را بر روي باقي مانده صاف شده گياهي آب جوش مي ريزند تا پس از فشار دادن مختصر حجم كلي مايع حاصل به وزن تعيين شده قبلي برسد.

انفوز

براي تهيه دارو به اين روش يك قسمت از ماده گياهي خرد شده را در يك هاون با 3 تا 5 قسمت آب چندين بار مرطوب نموده و پس از 15 دقيقه آن را با باقيمانده آب كه در حالت جوش مي باشد مخلوط و سپس بر روي بن ماري به مدت 5 دقيقه ضمن همزدن هاي مكرر در حرارت بالاتر از 90 درجه سانتي گراد نگه مي دارند. درب ظرف را پوشانده و مدت 30 دقيقه آن را در حرارت حدود 30 درجه نگهداري مي نمايند. اگر بعد از فشار دادن ملايم باقيمانده گياهي، وزن مورد نظر حاصل شده باشد، بر روي حاصل صاف شده آنقدر آب سرد اضافه و فشار ميدهند، تا وزن مورد نظر به دست آيد. براي تهيه دم كرده مناسب مي بايستي در ابتدا يك خيسانده سرد را تهيه نمود. از معايب اين روش فعاليت آنزيمهاي باقيمانده در گياه است كه سبب تغييراتي در محتواي مواد متشكله گياهي از جمله تجزيه گليكوزيدها مي شوند. علاوه بر اين ميكرو ارگانيسم هاي زنده اي كه بر روي گياه يافت مي شوند به راحتي وارد عصاره سرد شده و در نهايت به دارو منتقل مي گردند. اين موارد همگي موجب ناپايداري بيشتر عصاره هاي آبكي حاصل مي شوند.

خيسانده

براي تهيه خيسانده ، ماده گياهي را به اندازه ذره اي ذكر شده در دستورالعمل در آورده ، و به اندازه  مورد نظر، آبي كه داراي درجه حرارت اتاق مي باشد روي آن ريخته و طي همزدن هاي متوالي، آن را 30 دقيقه تمام در حرارت اتاق باقي نگه مي دارند. بعد از اين زمان عصاره را صاف نموده و بعد از شستشو ، با آب مقدار وزن مورد نظر را تكميل مي نمايند. عصاره هاي آبي داروهاي حاوي لعاب مانند ريشه ختمي يا تخم كتان را بايد به روش خيساندن تهيه نمود.

2- تنتورها

به طور كلي تنتورها عصاره هاي گياهي هستند كه با اتانول در غلظت هاي مختلف يا با اتر يا مخلوط آنها و در موارد خاص با اضافه كردن مواد ديگر تهيه مي شوند. براي تهيه تنتور يك قسمت گياه با بيش از 2 قسمت و حداكثر 10 قسمت از حلال عصاره گيري مي شود. علاوه بر اين محلول هايي را كه از عصاره خشك شده در اتانول و با غلظت مشخص تهيه شده اند نيز به عنوان تنتور مورد استفاده قرار مي دهند. در مورد عصاره هاي گياهي كه بايد با احتياط نگهداري شوند، معمولا  نسبت 1 به 10 و در مورد ساير گياهان در عمل غلظت 1 به 5 انتخاب مي شود.

در اين روش بايد هميشه نوع و غلظت حلال عصاره گيري اعلام شود. در گذشته بعضي از محلول هاي مركب و يا ساده براي مثال تنتوريد  را نيز تنتور مي ناميدند. تنتورها به روش خيسانده و يا پركولاسيون تهيه مي گردد. تنتور ها را بايد در ظروف كاملا  سر بسته و دور از نور نگهداري نمود. علاوه بر اين مدت زمان انبار نمودن به علت تغيرات مختلف شيميايي ، اكسيداسيون و هيدروليز مواد تشكيل دهنده تنتورها بايد محدود ( به عنوان مثال حداكثر يكسال ) باشد.

3-عصاره هاي مايع

عصاره هاي مايع، طوري تهيه مي گردند كه يك قسمت از دارو، يك و يا حداكثر دو قسمت از عصاره را شامل مي شوند. اكثر فارماكوپه ها عصاره هاي مايع را به روش پركولاسيون تهيه مي نمايند. براي اين منظور عمل عصاره گيري را زماني خاتمه يافته تلقي مي كنند كه به ميزان وزن ماده گياهي، عصاره تهيه شده باشد. سپس شير پركولاتور را بسته و آن را دو ساعت به حال خود رها مي كنند و در نهايت باقي مانده گياهي را تحت فشار قرار داده و مايع حاصل از فشار را  به قسمت عصاره اوليه مي افزايند. عصاره آبكي را سپس 5 روز در حرارت 15 درجه سانتي گراد نگهداري و سپس صاف مي كنند.

4- عصاره هاي خشك

عصاره خشك به عصاره هايي از گياهان اطلاق مي شود كه در اثر غليظ كردن و خشك كردن عصاره هاي مايع، تحت شرايط ملايم، به دست مي آيد. در هنگام تهيه عصاره هاي خشك عمل پركولاسيون را به طور كلي زماني خاتمه مي دهند كه از يك قسمت از ماده گياهي 3 تا 4 قسمت عصاره تهيه شده باشد و يا مقدار حلال مورد نظر در دستورالعمل مصرف شده باشد. در صورتي كه دستورالعمل ديگري نباشد، ‌عمل حذف حلال را با استفاده از حمام بخار و تحت خلا  و حرارتي كه بالاتر از 70 درجه سانتي گراد نباشد انجام مي دهند و درجه حرارت عصاره بالاتر از 50 درجه سانتي گراد بالغ نگردد. سپس عصاره خشك شده حاصل را در دسيكاتور طوري خشك مي نمايند كه حداكثر رطوبت آن از 5 درصد تجاوز نكند.

بايد در نظر داشت كه عصاره هاي خشك شده اغلب جاذب رطوبت  مي باشند بدين سبب بايد آنها را در ظروف كاملا  سربسته و بر روي يك ماده خشك كننده نگهداري نمود. به علت تركيب پيچيده عصاره ها ، نقطه انجماد اكثر آنها پايين مي باشد بدين سبب آنها در حرارت نسبتا  پائين هم نرم مي شوند بدين جهت بايد آنها را سرد نگهداري نمود و در محيط سرد و با وسايل سرد شده به صورت پودر در آورد. در غير اين صورت عصاره هاي سرد در حرارت عادي اتاق به علت جذب رطوبت هوا به سرعت مرطوب مي گردند.

توضیح موارد مصرف و کاربرد عصاره گیاهان دارویی

موارد مصرف و کاربرد عصاره گیاهان داروئی به منظور درمان امراض بسیار متنوع می باشد. در جدول زیر کاربرد برخی از عصاره های گیاهی برای تولید فرآورده های دارویی و موارد مصرف آنها آورده شده است:

برخی از عصاره های گیاهی مورد استفاده در  تولید فرآورده های داروئی و اثرات درمانی آنها

ردیف

عصاره مورد استفاده

نام فرآورده داروئی

اثرات درمانی فرآورده داروئی

1

عصاره شیرین بیان

(Glycyrrhiza glabra)

قرص د-رگلیس

درمان زخم معده و اثني عشر ، ترشح زياد اسيد (ترشي) و نفخ معده، جلوگيري از اكسرپپتيك در مصرف همزمان با داروهاي ضدالتهابي غير استروئيدي.

2

عصاره خشک برگ سنا

(Cassia acutifolia)

قرص یا شربت سنامد

ملين و مسهل

3

عصاره گیاه ساعتی

(Passiflora incarnate)

قطره پاسی پی

آرام بخش ، خواب آور ، شل كننده عضلات

4

عصاره گیاه سرخ ولیک

(Crataegus microphylla)

قطره کراتاگوس

كارديوتونيك ، موثر درCHF و آنژين صدري ، پايين آورنده فشارخون ، ضد آرتريواسكلروز، كاهش دهنده ضربان هاي قلب با منشا عصبي.

5

عصاره آویشن

(Thymus vulgaris)

شربت یا قطره تیمکس و تیم آرتا

خلط آور، درمان كننده سرفه ، رفع التهابات مخاط مجاري تنفسي

6

تنتور اکالیپتوس

(Eucalyptus globulus)

بخور اکالیپتوس

باز كننده مجاري تنفسي، برطرف كردن نشانه هاي سرماخوردگي ، سرفه و احتقان بيني

بررسی کالاهای جایگزین عصاره گیاهان دارویی

از عصاره گیاهان داروئی هم به منظور پیشگیری و هم به منظور درمان استفاده می شود. این مواد هم می توانند به عنوان یک محصول نهایی و هم به عنوان یک محصول واسطه ایی (جهت تولید داروهای گیاهی و سایر موارد) مورد نظر باشند. آنچه مسلم است اینکه هیچ کالایی را نمی توان به عنوان کالای صد درصد جایگزین برای تمام عصاره های گیاهان داروئی معرفی کرد اما به طور نسبی داروهای شیمیایی به عنوان کالاهایی تا حدودی جایگزین مطرح می باشند. همچنین پودر و عصاره شیرین بیان در تکنولوژی صنایع غذایی در کشورهای پیشرفته به علت دارا بودن ویژگیهای خاص درمانی و عدم وجود قندهای مضر مورد توجه قرار گرفته است. مصرف این محصول به عنوان جایگزین قند در صنایع تولید شیرینی، نوشابه های گازدار، داروسازی و غیره با توجه به تطبیق طعم آن با ذائقه مردم اروپا موجبات رونق استفاده از این ماده بجای قند را فراهم نموده است. محصول جایگزین پودر و عصاره شیرین بیان صرفا انواع ساکاروز و گلوکز است.

 اهمیت استراتژیک عصاره گیاهان دارویی در دنیای امروز

عصاره گیری از گیاهان داروئی به منظور تولید داروهای گیاهی یکی از مهمترین موارد مصرف این گیاهان است. رویکرد روزافزون استفاده از گیاهان داروئی و فراورده های حاصله از آنها نقش این گیاهان را در چرخه اقتصاد جهانی پررنگ کرده است به طوری که مصرف رو به تزاید آنها تنها اختصاص به کشورهای در حال توسعه نداشته بلکه یکی از فاکتورهای مهم بهداشتی کشورهای پیشرفته نیز محسوب می شود. بر اساس گزارش FAO ارزش صادرات گیاهان داروئی در سال 1995 بالغ بر 1300 میلیون دلار بوده است. در چین در حدود 200 نوع گیاه داروئی مختلف کشت می شود و در سال 1995 با 337 میلیون دلار مقام اول را در صادرات گیاهان داروئی به خود اختصاص داده است. در ضمن تولید، عصاره گیری و اسانس گیری در همین کشور باعث اشتغال حدود 100 میلیون نفر شده است. کشورهای اروپایی در سال 1989 اقدام به ورود گیاهان داروئی مختلف به ارزش 550 میلیون دلار نموده اند- که این رقم در سالهای اخیر به شدت افزایش یافته است- و در همان سال از این مواد 76 میلیارد دلار دارو، عصاره و اسانس ساخته و به همان کشورهای تولید کننده گیاهان داروئی برگردانده شد. طی سالهای 2001-2000 تعداد کارخانه های داروئی در دنیا دو برابر شده است. تقاضا برای عصاره گیاهان داروئی در جهان رو به افزایش است.

تعدادی از عصاره های گیاهان داروئی که  در سال 2001 جزء پرفروش ترین در دنیا بوده اند عبارتند از:

1- سرخارگل Echinacea purpurea

2- سنبل الطیب  Valeriana officinalis

3- جین سنگ Panax ginseng

4- ژینگو Ginkgo biloba

5-   Saw palmetto

6- بابونه Matricaria recutita

کشورهای عمده تولید کننده و مصرف کننده عصاره گیاهان دارویی

ایران با داشتن سوابق تجربی درخشان در ترویج و کاربرد گیاهان داروئی و ضمن برخوردار بودن از امکانات بالقوه محیطی و انسانی بسیار مناسب فعلی، در حال حاضر در زمینه های مربوط به کشت و عصاره گیری از گیاهان داروئی دهها برابر کمتر از کشور کوچکی همچون مجارستان فعال است. در شکل های 7 و 8 آمار صادرات و واردات  بزرگترین کشورهای صادر کننده و وارد کننده گیاهان داروئی در جهان آورده شده است.

 شش کشور صنعتی ایالات متحده آمریکا، ژاپن، آلمان، انگلیس، فرانسه و سوئیس از بزرگترین تولید کنندگان دارو های شیمیایی و انواع مواد معطر هستند.

فرآوری گیاهان داروئی و معطر و تبدیل آن به داروهای گیاهی در حال حاضر همچنان در اروپا و به خصوص فرانسه و تعدادی از کشور های آسیایی (مانند چین و هند) متمرکز است. دیگر مناطق عمده تولید کننده، کشورهای یوگسلاوی، بلغارستان، آلمان و مجارستان هستند و این در حالی است که آلمان بیشترین درصد مبادله را دارد. پیش بینی می شود با رشد بازار گیاهان داروئی، تجارت داروهای گیاهی تا سال 2007 به بیش از 100 میلیارد دلار برسد.

تقاضا برای خرید عصاره های گیاهی در ایالات متحده نسبت به مواد خام رو به افزایش است، به طوری که سهم تجارت عصاره ها رشدی معادل 75% داشته است. همچنین بازار اسانس های گیاهی تا سال 2003 رشدی معادل6/5 درصد داشته، در حالیکه رشد عصاره های گیاهی در همین زمان 9/14 درصد بوده است.

  شرکت بهبود صنعت آمادگی خود جهت تهیه طرح توجیهی عصاره گیری از گیاهان داروئی را اعلام می دارد

هم اکنون سفارش طرح طرح توجیهی عصاره گیری از گیاهان داروئی دهید

استفاده از کلیه مطالب این سایت برای عموم آزاد می باشد ، فقط در راستای حفظ زحمات تیم تولید محتوی ما خواهشمندیم در صورت برداشت از این محتوی لینک ما را درج نمایید. باسپاس