تغذيه علمي است كه دانش بيوشيمي و فيزيولوژي را تواما و بـا مفهـومي مشـترك در ارتبـاط بـا يـك ارگانيزم و تامين غذاي آن بيان ميكند . تغذيه شامل جرياني است كه در آن سلولهاي بدن موجود زنده با بخشي از محيط شيميايي خارج كه براي تامين مواد مورد نياز جهـت انجـام مطلـوب واكـنش هـاي متابوليكي و شيميايي براي رشد، نگهداري، كار و توليد ضروري است در ارتباط مي باشد

غذا به ماده اي اطلاق مي شود كه حيوان بتواند پس از خوردن، آن را هضم و جذب كرده و به مصـرف برساند .به آن قسمت از ماده غذايي كه به مصرف واقعي حيوان مي رسد، مـاده ي مغـذي گفتـه مـي شود.

استفاده از خوراك آماده براي تغذيه دام به واسطه ايجاد امكان مصرف ضايعات صنعتي و پسماند هـاي كشاورزي در جهت كسب ارزش افزوده و همچنين سهولت حمل و نقل، در سالهاي اخير رو بـه فزونـي نهاده است .ضمن اينكه تغذيه دام با اين نوع خوراك مي تواند از بروز امراضـي كـه بـه دليـل وجـود آلودگي هاي مختلف در غذاي دام پديد مي آيد جلوگيري نمايد.

براي ايجاد شرايط بهره بردار ي اقتصادي از دام بايد مجموعه اي از مـواد كـه در يـك نـوع علوفـه بـه تنهايي گرد هم نمي آيند با هم مخلوط و آسياب نمود . اين تركيب كنسانتره اي را تشكيل مـي دهـد كه متشكل از مجموعه اي از مواد غذايي است كه قادر است همه عناصر و مواد ضروري بـدن دام را در حد نياز آن برطرف كند . مواد موجود در كنسانتره عبارتند از انواع پروتئين ها كه از موادي چون كنجاله پنبه تامين مي شـود،كربوهيدراتها كـه از غـلات و مـلاس و كنسـانتره پـس آب كارخانجـات الكل سازي ،تفاله چغندر تشكيل مي گردد، چربي ها، مواد معدني و انواع ويتامينها.

در اين طرح از پسماند كارخانجات الكل سازي كه داراي مواد كربوهيدرات پروتئيني مي باشد به عنوان منبع تامين كننده مواد پروتئيني و كربو هيدرات خيلي خوبي مي باشند. البته لازم به ذكر است مواد موجود در كنسانتره پساب الكل بسته به نوع ملاس و يا مواد مورد استفاده براي توليـد الكـل دارد كـه مي تواند جايگزين بسيار خوبي براي ملاس باشد.

خوراك دام علوفه اي و كنسانتره دام

الف - علوفه ها:

هرگونه خوراك گياهى و پرحجم كه ارزش غذايى داشته باشد و خوش خـوراك هـم باشـد، علوفـه نـام دارد.

يونجه يابيده:  اين علوفه ارزش غذايى زيادى دارد . يونجه به عنوان يك غذاى عالى در تغذيـه دام بـه خصوص براى گاو شيرى استفاده مى شود .پروتئين و كلسيم بالاى اين علوفه نشانه مرغـوب بـودن آن است .زمان برداشت يونجه وقتى است كه يك سوم بوته ها بـه گـل بنشـينند . در جيـره غـذايى گـاو شيرى، بين دو تا چهار كيلوگرم يونجه در روز كافى و مناسب است.

علف باغ:  اين علف در تغذيه گاو شيرى و پروارى استفاده مـى شـود .بـه دليـل داشـتن رشـته هـاى بلند،نشخوار دام ها را زياد مي كند .به علاوه در گاوهاى شيرى باعث بيشترشدن چربى شير مي شود . براى جلوگيرى ازخارج شدن سريع خوراك هاى آردى از بدن دام هاى پروارى از اين علوفـه اسـتفاده مى كنند

كاه به علت خشك و پرحجم بودن، ارزش غذايى زيادى براى دام ها ندارد .از نظـر ارزش غـذايى، كـاه جواز كاه گندم بهتر است . همچنين كاه گندم از كاه برنج بهتر است . براى دام هاى سنگين بهتر است كه كاه به صورت رشته هاى بلند باشد . مصرف كاه بايد كم و به مقدار لازم باشد .هر چـه مقـدار ايـن علوفه درجيره غذايى دام ها بيشتر باشد، جلوى هضم و مصرف بيشتر غذا را مى گيرد .بهتر است كاه را هميشه بعد از خوراك هاى ديگر به دام ها داد.

اگر كاه و علوفه هاى مانند آن به صورت غنى شده به دام ها داده شوند، ارزش غذايى بيشترمي شود. براى گاوهاى خشك مى توان مقدار بيشترى از اين علوفه را در جيره غذايى قرار داد.

سيلوها : براى استفاده بيشتر و بهتر از علوفه هاى خشك و هضـم بهتـر ايـن علوفـه هـا، آنهـا را سيلو مي كنند.

ب-خوراكهاى فشرده شده ياكنسانتره دامى

علوفه هاى آردى و خوراك هايى كه از رشته هاى كمى تشكيل شد ه اند را خورا ك هاى كنسانتره اى مي گويند .وقتى مقدار مشخصى از ماده هايى مانند جو، سبوس، تفاله چغندر قند، كنجاله تخم پنبه را با كمي مواد معدنى و ويتامينى مخلوط كنند، خوراك كنسانتره تهيه مى شود

براى برطرف كردن نياز غذايى دام هايى كه توليد بالايى دارند، علاوه بر علوفـه بايـد مقـدار مشخصـى ازكنسانتره دامى هم استفاده كرد . به گاوهاى بومى و دورگ روستايى كه بيشتر از هشت كيلوگرم شير توليد مي كنند، بايد مقدار مشخصى كنسانتره دامى داد.

به دامداران عزيز سفارش مى شود اگر خوراك را از كارخانـه خريـدارى مـى كننـد، در هنگـام تهيـه و مخلوط كردن كنسانتره در كارخانه حضور داشته باشند . به اين ترتيب مي توانند كنترل كننـد كـه از هرماده اي به مقدار مشخص و لازم در كنسانتره مخلوط شده است و جلوى هرگونه تقلب گرفته شود. براى تهيه كنسانتره به وسيله خود دامدار، مي توانيد از دستور زير استفاده كنيـد . ايـن دسـتور بـراى گاوشيرى كه بين ده تا پانزده كيلوگرم شير توليد مى كند، مناسب است.

مقدار جو سى و پنج تا چهل درصد، سبوس گندم سى تا سى و پنج درصد، تفاله چغندر قند هشت تـا ده درصد، كنجاله تخم پنبه پنج تا هفت درصد، نمك نيم درصد و سبوس برنج شش تـا هشـت درصـد بايد باشد .به اين ماده ها مقدارى كربنات كلسيم يا دى كلسيم فسفات هم اضافه مى كنند.

در ابتداى دوره شيروارى چون دام وزن زيادى را از دست داده و اشتهاى كمتـرى دارد، بايـد از علوفـه هاى مرغوب و كنسانتره خوب استفاده كرد.به علاوه از دادن علوفه هايى مانند كاه و سبوس برنج بايد خوددارى شود.

گوساله هاى پروارى

سه ماهه اول دوره پروار : در اين دوره، استخوان ها و اندام گوساله هـا رشـد مـي كنـد. بنـابراين گوساله ها به خورا ك هايى نياز دارند كه پروتئين زيادى داشته باشند .براى ايـن كـار، علوفـه هـايى مانند يونجه و علف باغ مناسب هستند . به علاوه در مخلوط كنسانتره بايد از كنجاله تخم پنبه استفاده كرد . همچنين استفاده از كربنات كلسيم يا پودر آهك و خوراك هاى كلسيم دار ضرورى است.

اضافه وزن روزانه در اين دوره، با هزينه كمتر و سرعت بيشتر انجام شود . بنابراين، پروار دامهاى جـوان از نظر اقتصادى باصرفه تر است.

سه ماهه دوم پروار : در اين دوره گوساله ها رشد ابتدايى خود را انجام داده اند .در نتيجه، استخوا نهـا واندا مها رشد كمترى دارند. بنابراين، براى پروار وچاق شدن گوساله ها بايد از خوراك هـاى پرانـرژى وعلوفه هايى كه تا حدودى مرغوب هستند، استفاده كرد.

آرد جو، تفاله چغندر قند، ملاس، كنسانتره پسماند الكل، علف باغ و مقدارى يونجـه و كـاه بـراى ايـن دوره مناسب هستند . دراين دوره براى اضافه شدن وزن گوساله ها بايد هزينه بيشترى كرد . همچنين هفتاددرصد غذاى دام بايداز كنسانتره دامى كه مواد پرانرژى دارد، تشكيل شود.

استفاده از ضايعات کارخانجات در خوراک دام

الف - استفاده از پساب الكل

اين خوراك خاصيت انرژي زايي بسيار زيادي دارد و مي تواند تا ده درصد از آن در جيره غذايي روزانـه در نظر گرفت. شروع تغذيه با اين خورام بايد كم كم باشد. پساب تغليظ شـده الكـل جـايگزين خـوبي براي غذا هايي مانند جو و ذرت است. استفاده از ضايعات براي كم شدن قيمت جيره غذايي و استفاده بهتر و بيشتر از محصولات فرعي كارخانه ها بسيار مناسب است ولي مصرف بيش از حد اين مواد باعث ناراحتي هاي شديد گوارشي براي دام مي شود.

ب- نان خشك

خوراكى است كه از آرد گندم به دست مى آيد .اين خوراك براى دا م هـاى شـيرى و پـروارى مناسـب است .براى استفاده از اين خوراك بايد بسيار دقت كرد . زيرا اگر نان خشك كپك زده باشد، باعث مسموم شدن دامها مـي شـود .بـه عـلاوه در درازمـدت در گاوهـاى شيرى باعث ناراحتى هايى مي شود.

چون نان هاى خشك به طور صحيح جمع آورى نمي شوند، ممكن است لابه لاى آنها اجسـامي ماننـد تيغ، سوزن و پلاستيك وجود داشته باشد . اگر اين اجسام خورده شوند، موجب ناراحتي هـاى مختلـف براى دام مي شوند.

اجسامي مانند ميخ يا سوزن به طور مسقيم وارد نگارى حيوان مـى شـوند، كـم كـم از ديـواره نگـارى مي گذرند و به قلب مي رسند .در نتيجه باعث مرگ ناگهانى حيوان مي شوند . ماده هاى پلاستيكى نيز باعث بسته شدن رود ه هاى دام مى شوند.

ج- سبوس برنج

نوع درجه يك آن دانه هاى برنج دارد و به شكل آردى است، اين نوع از سبوس براى دام ها مفيداست . اما نوع هاى ديگر كه زبره زيادى دارنـد، بـراى خـوراك دام مفيـد نيسـتند . از ايـن مـاده در مخلـوط كنسانتره براى گاو شيرى شش درصد و براى گاو پروارى نه درصد مى توان در نظر گرفت.

د-ملاس

اين خوراك، خاصيت انرژى زايى و ملين بودن دارد . مي تـوان تـا ده درصـد از آن را در جيـره غـذايى روزانه در نظر گرفت . شروع تغذيه با اين خوراك بايد كم كـم باشـد . مـلاس جـايگزين خـوبى بـراى غذاهايي مانند جو و ذرت است0

استفاده از ضايعات براى كم شدن قيمت جيره غـذايى و اسـتفاده بهتـر و بيشـتر از محصـولات فرعـى كارخانه ها بسيار مناسب است . ولى مصرف بيشتر از اندازه و ناگهانى اين مواد باعث ناراحتى هاى شديدگوارشى براى دام مي شود .براى مثال، استفاده از چغندر خوراكى، خربزه، هندوانه و صيفي جات ديگر بايد كم كم شروع شود .يعنى از روزى دويست گرم شروع شود در پايان هم كم كم قطع شود.

اهمیت استراتژيكي خوراک دام در دنياي امروز بر اساس طرح توجیهی 

در برنامه سوم و چهارم توسعه ، اهميت ويژه اي بر بخش دام پروري و صنايع وابسته به آن شده اسـت تا واحد هاي مرتبط بتوانند اصلاح و بهينه سازي شوند. ميزان توليد خوراك دام در برنامه سـوم حـدود 2658900 تن بوده است.

طبق اهداف برنامه چهارم توسعه اقتصادي ميبايستي سهم واردات خوراك دام از خارج از كشور كاهش يابد . بنابر اين بايد براي توليد خوراك دام از كليه ضايعات صنايع تبديلي كه داراي مواد مغذي هستند استفاده بهينه شود. واردات كالاهاي مشابه و خوراك دام بسيار بالا اسـت. ايـن در حـالي اسـت كـه در ايران حدود 120000000 تن پسآب كارخانجات الكل سازي وجود دارد كه مي تواند به عنوان خوراك دام به مقدار 10 درصد استفاده شود و در حال حاضر فقط دو واحد فعال در كشور در حال توليد خوراك دام از پسآب كارخانه مي باشند و با توجه به نوع كاربرد و ارزش افزوده آن و نياز مصرف، واحـد هاي ديگر توليد الكل مي تواند چنين پروژه اي را انجام دهند.