يكي از گروههاي مواد موثره گياهان، اسانس ها ١هستند. اسانس ها از نظر تركيب شيميايي همگن نيستند، بلكه به صورت تركيب هاي مختلفي مشاهده مي شوند، ولي به طور كلي از گروه شيميايي موسوم به ترپن ها هستند و يا منشا ترپني دارند. اين تركيبات معمولاً از بو و مزه تندي برخوردارند و وزن مخصوص آنها اغلب از آب كمتر است. اين مواد به روغن هاي فرار يا روغن هاي خاص نيز معروفند.

اسانس ها در سلول ها و كرك هاي ترشحي منفرد و يا مجتمع، غده هاي ترشحي، مجاري ترشحي در قسمت هاي سطحي و دروني اندام هاي مختلف برگ ها، ميوه ها، جوانه ها و شاخه هاي گياهان وجود دارند. سلول ها و بافت هاي ترشحي مذكور ممكن است تنها در يك اندام گياه وجود داشته باشند )مثلاً تنها در گل يا ميوه( و يا ممكن است در اندام هاي مختلف گياه پراكنده باشند. در اين صورت اسانس هاي حاصله از نظر كميت، كيفيت و همچنين عناصر و اجزاء تشكيل دهنده از اندامي به اندام ديگر تفاوت دارند، به طوري كه مثلاً توليد كنندگان عطر و ادكلن به خوبي مي دانند كه اسانس هاي حاصل از گل هاي نارنج تلخ در مقايسه با اسانس هاي استخراج شده از پوست و ميوه اين گياه از كيفيت و ارزش بيشتري بر خوردار مي باشند. از اينرو يكي از مهمترين مسائل گياهان دارويي مطالعه و تحقيق در مورد اسانس موجود در اندام هاي مختلف يك گياه و مقايسه آنها از نظر ميزان كيفيت و كميت با يكديگر مي باشد. اسانس ها معمولاً در داخل سلول هاي گياهي به شكل قطرات كروي و گلبول مانند جاي گرفته اند. وجود اسانس تنها در حدود ٢٠٠٠گونه از ٢٥٠٠٠٠ گونه گياه گلداري كه تا كنون شناخته شده، گزارش گرديده است. مهمترين گياهان دارويي حاوي اسانس متعلق به خانواده هاي نعناع، سراب، مورد، گشنيز، كاسني، سرو و تعداد كمي از گياهان ديگر مي باشد.

خواص شیمیایی و فیزیکی اسانس های داروئی

اسانس ها معمولاً داراي خواص فيزيكي و شيميايي زير هستند :

اسانس ها موادي فرار هستند، در الكل و ديگر حلال هاي آلي حل مي شوند، وقتيكه تازه باشند عمدتاً بيرنگ به نظر مي رسند كه در اين حالت هيچ گونه شباهتي به مواد روغني ندارند.

اسانس ها معمولاً متعلق به ترپن ها، سزكويي ترپن ها، الكل ها، آلدئيد ها، استرها، فنل ها، اتر ها و پراكسيدها مي باشند. اين مواد غالباً مانع رشد باكتري مي گردند و خاصيت ضد تورم، ضد دل درد، آرام بخش، ضد نفخ، اشتها آور و گاهي اوقات خاصيت خلط آوري دارند.

ممكن است اسانس ها با موادي نظير صمغ ها و رزين ها همراه گردند، كه در اين صورت تركيبات شيميايي حاصل بسيار پيچيده مي گردند. اين تركيبات معمولاً در دماي پايين به صورت جامد هستند و در دماي بالا ذوب و مايع مي گردند.

خواص فيزيكي

وزن مخصوص اسانس ها با مختصر اختلافي معادل يكديگر بوده (حدود 8/0تا 9/0 )و عموما در يك دسته معين از حلال هاي آلي حل مي شوند. بطور كلي اسانس ها با آب غير قابل اختلاط مي باشند ولي مي توانند در عين انحلال كم به خوبي بوي خود را به آن انتقال دهند. قدرت چرخش نوري و ضرايب شكست اغلب وسيله مناسبي جهت تشخيص آنهاست. اسانس هاي كاملا خالص, بيرنگ هستند. بخصوص هنگاميكه تازه تهيه شده باشند. ولي در اثر مرور زمان بعلت اكسيداسيون و رزيني شدن, رنگ آنها تيره مي گردد. اسانس با آنكه نام روغن را به همراه دارند, ولي فاقد تركيب استر هاي گليسرول اسيد هاي چرب بوده و از اينرو توليد لكه روغني ثابت روي كاغذ نمي نمايند و بوسيله قليا ها نيز صابوني نمي گردند.

منشاء گياهي

اسانس ها بسته به نوع تيره هاي گياهي ممكن است در اندام هاي ترشحي مانند كرك هاي غده اي, سلول هاي پارا نشيسم تغيير يافته, لوله هاي اسانسي به نام ويتا و در كانالهاي ليروژن وجود داشته باشند.

خانواده هاي گياهي كه از نظر اقتصادي در تهيه اسانس هاي مختلف داراي اهميت مي باشند عبارتند از : رزاسه (گل سرخ) كمپوزيته (مانند ماتريكاريا), لابياته (مانند نعناع), مير تاسه )كاليپتوس),. پيانه (كاج), روتاسه (نارنج), و جتريان(رازيانه و زيره.(

شيمي اسانس

با اينكه عملا تمام اسانس ها از مخلوط تركيب هاي شيميايي كه اغلب بسيار پيچيده مي باشند درست شده اند ولي در بسياري از موارد, اسانس يك گياه خالص, علاوه بر تركيب هاي بسيار متنوع, ازيك تركيب شيميايي با خلوص نسبي تشكيل يافته است.

اكثر اسانس ها حاوي انواع زيادي ترپن هستند. ترپن ها دسته اي از مواد طبيعي اند كه از نظر ساختماني از واحد هاي ايزپرون تشكيل يافته و ساختمان كربني آنها از دو يا چند واحد پنج كربني ساخته شده است. از اين رو طبقه بندي اين مواد بر حسب دو واحد پنج كربني (منوترپن ) سه واحد پنج كربني (سزكوئي ترپن ) و چهار واحد پنج كربني (دي ترپن  )و ... مي باشد.

اكسيژنه شدن ترپن ها, سبب توليد دسته از مواد ترپني اكسيژنه كه تروپنوئيد نام دارند مي شود. از آنجا كه اين تركيب هاي اكسيژنه بوي معطر و خواص درماني اسانسها را شامل مي شوند, به نظر مي رسد طبقه بندي شيميايي اسانس ها بايد بر اساس تركيب شيميايي مواد متشكله آنها باشد.

قیمت تولید داخلی و جهانی اسانس های دارویی بر اساس طرح توجیهی فرآوری گیاهان دارویی

در مورد قيمت مي توان گفت رنج وسيعي از حدود $ ٢٠تا $ ١٠٠٠را در بر مي گيرد و بستگي به نوع و كيفيت محصول خواهد داشت. عرقيات بسياري از گياهان داروئي كه به روش سنتي نيز توليد مي شوند در داخل كشور با قيمت حدود دو تا پنج هزار تومان براي هر ليتر به فروش مي رسد، ولي قيمت اسانس خالص اين مواد كه مصارف دارويي دارند بسيار با ارزش هستند ( تا$ ١٠٠٠). به عنوان مثال يک نمونه داروي تقويت کننده اعصاب و نشاط آور ، با عنوان افشرده گل سرخ براي هر ١٥ميلي ليتر ٣٦٠٠٠ريال مي باشد .در نگارش طرح توجیهی تولید اسانس از گیاهان دارویی ، در صورتی که بازار هدف صادراتی باشند، این موارد لحاظ خواهند شد.

موارد مصرف و کاربرد اسانس های گیاهان دارویی

اسانس ها پس از اينكه از گياهان استخراج شدند و به عنوان طعم دهنده و معطر كننده داروها و غذاها مورد استفاده قرار مي گيرند.

اسانسها در صنايع آرايشي براي تهيه عطر ها, اسپري هاي خوشبو كننده و در صنايع بهداشتي به عنوان معطر كننده صابون،خمير دندان و ... كاربرد فراواني دارند.

همچنين جهت موميايي كردن اجساد نيز كاربرد دارند. البته يكي از مهمترين كاربرد هاي اسانس در اثرات درمان كنندگي آنها مي باشد.

عمده کشور های تولید کننده و مصرف کننده اسانس گیاهان داروئی

با توجه به گستردگي زياد اسانس ها و كاربرد آنها در بخش هاي مختلف كشورهاي زيادي در توليد و همچنين مصرف اسانس نقش دارند در زير ليستي از كشورهاي عمده توليد كننده و مصرف كننده اسانس هاي مختلف آورده شده است :

كشورهاي عمده مصرف كننده به ترتيب ميزان مصرف عبارتند از :

امارات متحده عربي – كويت -  عربستان سعودي - عراق – بحرين -  قطر - عمان

آلمان – آمريكا – تايوان – انگلستان – هلند – الجزاير – آذربايجان

اين نکته قابل ذکر است که بيشتر صادرات ايران به دليل بعد مسافتي کم به کشورهاي مجاور و حاشيه خليج فارس صورت مي گيرد , لذا کشورهاي مصرف کننده عمده بازار ايران با توجه به همين امر بيشتر کشورهاي همسايه و حاشيه خليج هستند.

كشورهاي عمده توليد كننده عبارتند از:

امارات متحده عربي – آلمان – سوئيس – سنگاپور – مالزي – انگليس – فرانسه – هلند – چين 

البته کشور آمريکا هم از جمله توليد کنندگان عمده اين محصول است ولي کشورهايي که ايران بيشتر مبادلات اقتصادي در زمينه اسانس را با انها دارد و در طرح توجیهی نیز به آن اشاره شده است، در لیست بالا اورده شده است.

تکنولوژي هاي مرسوم در تولید اسانس گیاهان داروئی بر اساس طرح توجیهی

متداول ترين روش هاي استخراج اسانس ها عبارتند از :

تقطير با آب تقطير با آب و بخار تقطير با بخار تقطير استخراجي روش فشار سرد استخراج به كمك حلال استخراج فوق بحراني استخراج با استفاده از غشاء

تیم نگارش طرح توجیهی ایران صنعت، با سالها تجربه در خصوص مطالعات امکانسنجی، قابلیت نگارش طرح استاندارد و ارائه مشاوره به سرمایه گذاران محترم در این خصوص را دارد. طرح های توجیهی ما، کاملا استاندارد و در قالب مورد تایید بانک ها و سازمان ها نگارش شده و تا لحظه ی اخذ مجوزات و یا تسهیلات مدنظر ضمانت می شوند. در صورت نیاز به نگارش طرح توجیهی فرآوری گیاهان دارویی و تولید اسانس های گیاهان داروئی با کارشناسان ما تماس بگیرید. همچنین با توجه به ارائه خدمات بازرگانی توسط این شرکت، در زمینه ی مشاوره، انتخاب و واردات ماشین آلات این صنعت نیز می توانیم شما را یاری دهیم.