یکی از روشهای حفظ و نگهداری مواد غذایی ،کاربردفرآیند حرارتی وبسته بندی در ظروف نفوذناپذیر است که اصطلاحاًَ به آن سترونی تجارتی گفته می شود . فرآیند حرارتی سبب از بین رفتن میکروارگانیسم های زنده در مادۀ غذایی شده و یا از رشد و تکثیرآنها ممانعت می کند . بسته بندی مواد غذایی در ظروف نفوذ ناپذیر مانع از ورود میکروارگانیسم ها می شود و به این ترتیب از فساد مواد غذایی کنسرو شده در شرایط طبیعی انبارش و توزیع جلوگیری می شود . فساد میکروبی مواد غذایی کنسرو شده معمولاً با تولید گاز ، بادکردگی ظرف ، تغییر در غلظت ، بو و PH ماده غذایی همراه است . اگر چه در برخی موارد نیز میکروارگانیسم ها ، بدون تولید گاز و بادکردگی سبب فساد می شوند .

بادکردگی ظروف کنسرو یکی از مهمترین نشانه های فساد ماده غذایی کنسرو شده است که ممکن است به حالت های اسپرینگر  ، فلیپر ، بادکردگی نرم  و بادکردگی سخت دیده شود . اما فساد میکروبی تنها عامل بادکردگی ظروف کنسرو نیست و پر کردن بیش از حد ظرف نیز ممکن است سبب بادکردگی آن شود . فساد شیمیایی نیز در نتیجه واکنش اسیدهای موجود در مادۀ غذایی با فلز ظرف و یا نگهداری کنسرو در شرایط نامناسب مانند انبارش در مناطق گرمسیری و یا کوهستانی و مرتفع ایجاد می شود .

معمولاً رشد میکروارگانیسمها در مواد غذایی کنسرو شده به دو دلیل زیر است :

الف- نشتی ظروف بسته بندی مانند قوطی های معیوب و سوراخ . آب آلوده ممکن است هنگام سرد کردن ظروف ، از طریق منافذ غیر قابل رویت وارد شده و سبب فساد فرآورده شود .

ب- فرآیند ناقص مادۀ غذایی کنسرو شده که ممکن است ناشی از پخت ناکافی ، کارکرد نامناسب دستگاه های سترون کننده ( به دلیل عملکرد نامناسب دماسنج ها و کنترل کننده ها ) ، آلودگی زیاد مادۀ اولیه ( به حدی که کاربرد فرآیندهای معمول برای آن ناکافی باشد ) و یا اجرا نکردن دستورالعملهای مربوط به دستگاههای سترون کننده ، باشد .

گاهی ممکن است محتویات فرآورده کنسرو شده فاسد باشد اما هیچ میکروارگانیسم زنده ای در آن مشاهده نشود .در این حالت فساد ممکن است پیش از فرآیند حرارتی رخ داده باشدو یا میکروارگانیسمهای عامل فساد در طول انبارش فرآورده از بین رفته ولی متابولیت ایجاد شده باقی مانده باشد .

باید توجه داشت که فرآیند حرار تی بکار برده شده در مواد غذایی کنسرو شده ، باعث سترونی تجارتی می شود و نه سترونی مطلق. در سترونی تجارتی وجود میکروارگانیسم ها در مادۀ غذایی امکان پذیر است اما از رشد و تکثیر آنها جلوگیری می شود در صورتی که در سترونی مطلق هیچگونه میکروارگانیسمی وجود ندارد .

تاریخچه : کلمه کنسرو سازی از لغت یونانی conservar  به معنی حفظ کردن مشتق شده است .به طور کلی کنسرو کردن در صنایع غذایی عبارت است از ایجاد شرایطی که بتوان تحت آن شرایط محصول مورد نظر را برای مدت های طولانی حفظ نمود ، بنابراین تعریف از کلمه کنسرو ، باید بتوان برای کلیه روشهایی که به هر نحو موجب افزایش زمان قابلیت نگهداری محصول می شوند استفاده نمود ، اما در کشور ما از ابتدای کار صنایع قوطی کردن مواد غذایی از کلمه کنسرو برای آن استفاده گردیده و هنوز هم این غلط مصطلح متداول می باشد و از آن به جای معادل Canning یا Tinning  استفاده می شود .

این روش در سال های 1790 که دولت فرانسه با سایر کشورهای جهان در حال جنگ بود توسط یک فرانسوی به نام نیکلاس آلبرت ابداع گردید . در آن زمان ناپلئون برای تغذیه سربازان خود با مشکلات زیادی مواجه بود و نیاز به غذاهای مناسبی داشت که بدون شرایط خاص قابل نگهداری باشند . وی جایزه ای به مبلغ 12000 فرانک برای کسی که این مشکل را حل کند اختصاص داد ، نیکلاس آلبرت که در اوایل کار خود در یک کارخانه آبجو سازی کار می کرد و بعدها به شغل قنادی پرداخته بود در کارگاه محل کار خود مشغول مطالعه و تجربه روش های مختلف گردید در سال 1798 به این نتیجه رسید که اگر مواد غذایی در یک ظرف سربسته گرما داده شده و پس از آن از نفوذ هوا به داخل آن جلوگیری شود می توان آنها را برای مدت طولانی نگهداری نمود . اما دلیل این موضوع برای آلبرت که تحصیلات علمی زیادی نداشت روشن نبود .

وی در سال 1804 اولین کنسروهای خود را که در ظروف شیشه ای بسته بندی کرده و در آب جوش گرما داده بود بر روی ملوانان کشتی و طی یک مسافرت دریایی آزموده و پس از اطمینان از کارخود و سلامت کنسروها گزارشی به چاپ رساند ودرسال 1809 آن رابا نمونه کنسروها به مؤسسه صنایع ملی فرانسه فرستاد . در این مؤسسه گیلوساک ، فیزیکدان معروف فرانسوی ، مأمور مطالع بر روی کنسروها و علل عدم فساد آنها گردید و پس از آزمون های گوناگون به این نتیجه رسید که عدم وجود اکسیژن در کنسروها علت اصلی سالم ماندن آنهاست .

نادرستی این نظریه بعدها به اثبات رسید اما در هر صورت آلبرت در سال 1810 جایزه خود را دریافت نمود و روش او تا مدت ها به نام خودش Appertization  خوانده می شد وتا حدود نیم قرن مورد استفاده قرار گرفت ، بدون اینکه علت اصلی سالم ماندن مواد غذایی در این روش و فاسد نشدن آنها برای کسی روشن باشد .

آلبرت شخصاً به مرور مقالات متعددی در این مورد نوشت و رد یکی از آنها به نقش دما در از بین بردن و عقیم کردن آنزیم ها اشاره نمود، پس از آلبرت به دلیل اینکه روش ابداعی او عمومیت یافت دانشمندان زیادی در پی علت اصلی این امر برآمدند و مطالعات او را دنبال کردند .

اما پاستور دانشمند بزرگ فرانسوی که با مطالعات بسیار ارزنده خود بر روی میکروارگانیسم ها خدمات ارزنده ای به دنیای علم نمود وجهانی را مدیون خویش ساخت،مطالعاتی را در این زمینه انجام داد و ثابت کرد که نقش اصلی به عهده اثر دما بر میکروارگانیسم هاست . او برای اثبات ادعای خود تعدادی از کنسروهای آماده شده قبلی را در هوای آزاد شهر ، تعدادی را در خارج از شهر و تعدادی را در ارتفاعات مناطق کوهستانی باز کرده و به حال خود گذاشت و به این نتیجه رسید که کنسروهایی که در معرض هوای آلوده شهر قرار گرفته بودند زودتر و آنهایی که در ارتفاعات و در معرض هوای سالم تری باز شده بودند دیرتر ازهمه فاسد شدند .  

به تدریج ظروف لعابی به جای ظروف شیشه ای که به علت شکنندگی ، کاربرد آنها با مشکلاتی مواجه بود متداول گردید و پس ازآن ظروف حلبی که قبلاً در سال 1810 توسط  Peter Durant  درآلمان ساخته شده بود به کار گرفته شدند .

Fostier روش لحیم کردن قوطی های فلزی را اختراع کرد و Aberdin  با اضافه کردن مقداری محلول غلیظ نمک و املاح دیگر توانست دمای استریلیزاسیون را تا حدود 110 درجه سانتی گراد بالا برد ، تا اینکه دیگ بخار توسط پاپن واتوکلاو توسط شریور اختراع گردید و این صنعت را در مسیر پیشرفت ها و ترقیات شایانی قرار داد به نحوی که امروزه یکی از بزرگ ترین و متداول ترین و مهمترین روش های نگهداری مواد غذایی در تمام دنیا به حساب می آید و تنها در ایالات متحده امریکا بیش از 1500 نوع کنسرو تولید و به ثبت رسیده است .

در تاریخچه صنعت کنسروسازی رویدادهای مهم دیگری هم اتفاق افتاده که از مهمترین آنها می توان موارد زیر را نام برد :

از سال 1820 تولید کنسرو به صورت صنعتی درآمد .

در سال 1823 قوطی های حلبی به نام Cannister  متداول گردید .

در سال 1851 با دما دادن بسته های کنسرو در آب محتوی املاح ، دمای استریلیزاسیون آنها افزایش داده شد .

در سال 1874 از بخار تحت فشار برای استریل کردن بسته های کنسرو استفاده شد .

در سال 1876 اولین بار ، افزایش دمای بخار تحت فشار،توسط شریور شناخته شد و اساس کار ری تورت Retorts های امروزی را تشکیل داد .

در سال 1890 Precot و  Underwood که در کارخانه کنسروسازی کار می کردند ، به ارتباط بین فساد مواد غذایی کنسرو شده دراثرفعالیت های میکروارگانیزم های ترموفیل،در کنسروذرت پی بردند همچنین Russell  ، Wisconsin در همان سال ها به اثر ترموفیل ها در فساد نخود پی بردند .

اولین مقررات و استاندارد های مربوط به کنسروها در سال 1906 در امریکا تدوین شدند .

در سال 1908 کاربرد اسید بنزوئیک و پارابن ها به عنوان نگهدارنده در کنسروها متداول و بعدها کاربرد این موا د برای کنسروهای مورد مصرف خانواده ها ممنوع شد .

در سال 1918 Weinzirl این اصل علمی را به اثبات رساند که محتوی قوطی های کنسرو ، استریل مطلق نیستند . اما تعداد و نوع منکروارگانیسم ها در آنها به نحوی است که قادر به ایجاد مسمومیت هم نیستند .

اوایل قرن بیستم قوطی های حلبی سه تکه به شکل امروزی متداول شد.

در سال 1921 لعاب دادن قوطی برای غذاهای اسیدی متداول گردید .

دراوایل دهه 1920 در امریکا Esty  ، Bigelow به ارتباط PH و مقاومت حرارتی باکتری ها پی بردند .

در سال 1930 Ball  و Bigelow روش محاسبات دمایی استریلیزاسیون را ارائه نمودند .

و در سال 1948  hicksو Stumbo محاسبات دمایی را برای سوسپانسیون های مخلوطی از چند میکروارگانیسم به دست آوردند .

در سال 1950 بسته های سترون پذیر ری تورت پوچ در صنایع کنسرو به کار گرفته شدند .

در سال 1955 روش Flash-18 برای استریلیزاسیون کنسرو ها مورد استفاده قرار گرفت .

در سال 1969روش Hydrostatic Sterilisation که نوعی روش پیوسته کنسروسازی است متداول شد .

 در کشور ما اولین کارخانه کنسروسازی در سال 1316 برای تولید کنسرو ماهی در بندرعباس تأسیس شد و در حال حاضر تعداد کارخانه های کنسروسازی کشور متجاوز از 150 واحد است که در نقاط مختلف کشور و به ویژه قطب های تولید مواد اولیه مربوط مستقر می باشند .

 

ظروف بسته بندي غذاهاي كنسروي

بسته بندي از مراحل اساسي و اجتناب ناپذير فراوري تمامي مواد غذايي است كه داراي دو نقش اساسي مي باشد. اولاً ظاهري مطلوب به ماده غذايي داده و باعث افزايش بازار پسندي آن مي شود . دوم اينكه باعث حفاظت ماده غذايي در مقابل عوامل فيزيكي ، شيميايي و بيولوژيكي مي گردد . در كنسرو سازي مواد بسته بندي بايد با حرارت مورد نظر متناسب و از سوي ديگر پس از دربندي به هوا و ساير عوامل نفوذ ناپذير باشد تا آلودگي ثانويه پيش نيايد . از سوي ديگر قابل دستكاري نباشد تا امكان دستكاري در آنها سلب شود . همچنين نبايد بين ماده غذايي و ظرف واكنشي روي دهد.

این ظروف شامل قوطی های فلزی ، ظروف شیشه ای ، بسته بندي هاي پلاستيكي سخت  و ظروف قابل انعطاف  مانند بسته های چند لایه مقوایی با لایه آلومینیوم جهت مواد خوراکی ، می باشد .

قوطی مواد غذایی یک نوع بسته بندي براي محافظت از مواد غذایی است و یا بعبارت دیگر سیستمی است که کالاهاي مظروف خود را در فاصله تولید تا مصرف حفظ کرده و آن را از آسیبهاي گوناگون مصون می دارد. انواع قوطی از نظر وزن کالاهاي مظروف آنها شامل موارد ذیل است:

قوطی 5000 گرمی، 2000 گرمی، 1000 گرمی، 500 گرمی، 500 گرمی کوتاه (قطر 9,9 سانتیمتر)، قوطی 400 گرمی (ارتفاع 85 و قطر 73 میلیمتر)، قوطی 330 گرمی (مخصوص آبمیوه)، قوطی 275گرمی، قوطی 200 گرمی (مخصوص تن ماهی)، قوطی 175 گرمی و قوطیهاي کششی 300،200 و 70 گرمی. شماي ذیل تقسیم بندي انواع قوطی فلزي را نشان می دهد.

 مهمترين ظروف بسته بندي غذاهاي كنسروي قوطی های فلزی می باشد که عبارتند از :

قوطي هاي فلزي : قوطي هاي فلزي به دليل داشتن مزاياي زياد از جمله محافظت كامل ماده غذايي مناسب بودن جهت عرضه و نگهداري غذا در شرايط محيط و عدم امكان دستكاري محتويات امروزه در سطح وسيعي در صنايع كنسروسازي مورد استفاده قرار مي گيرند . اما هزينه نسبتاً بالاي تهيه و توليد اين ظروف و نيز سنگين بودن و هزينه حمل و نقل بالاي آن از نظر اقتصادي تا حدي محدوديت زا مي باشد.

قوطي هاي فلزي معمولاً از جنس فولاد نرم هستند كه سطوح داخلي و خارجي آنها با لايه نازكي از قلع پوشيده شده است . اين صفحات را معمولاً حلب ورق مي نامند . ضخامت لايه استيل بين 1/0 تا 25/1 mm (اكثراًmm 3/0 – 2/0 )و ضخامت روكش قلع 4/0 تا 5/2 ميكرومترمي باشد . استفاده توأم قلع با استيل باعث افزايش استحكام و مقاومت ظروف يكبار در برابر خورندگي شده و سطح ورق را براي لاك زني و چاپ مستعدي مي نمايد .

نوع L : اين نوع فولاد داراي درجه خلوص بالايي بوده و مقدار ناخالصي هاي آن مثل مس و فسفر كمتر از بقيه است .به همين جهت براي مواد غذايي با خوردگي بالا يعني مواد اسيدي و نيمه اسيدي ، مواد شور و ميوه جات رنگي مورد استفاده قرار مي گيرد.

فولاد MR : اين نوع فولاد داراي كمي ناخالصي فلزي بوده و در سطح وسيعي براي تهيه حلب ورق به كار مي رود . از اين ورق ها در تهيه قوطي هاي مخصوص مواد غذايي باخورندگي متوسط استفاده مي شود .

ورق MS : شبيه نوع L بوده ولي داراي مس بيشتري است و بيشتر براي ساخت قوطي هاي مخصوص ساوركرات (با خورندگي متوسط ) مورد استفاده قرار مي گيرند.

فولاد MC :اين نوع فولاد از هر نظر شبيه به MR است و فقط مقدار فسفر موجود در آن در حداكثر مقدار خود مي باشد و درجه سختي آن نيز بالاتر است . مورد استفاده اين نوع حلب ورق براي مواد غذايي با خورندگي كم نظيرذرت ، گوشت، ماهي، گلابي، نخود و لوبيا مي باشد .

ظروف شيشه اي : هنوز هم در پاره‌ای از صنایع غذایی، از شیشه برای نگهداری برخی مواد استفاده می‌شود، مثل انواع ترشی، مربا، سس‌ و غذای کودک.

بسته بندي هاي پلاستيكي سخت : مشکلات استفاده از شیشه از یک طرف و کمبود مواد اولیه قوطی‌های فلزی از طرف دیگر موجب شده که در حال حاضر، استفاده از پلاستیک برای بسته ‌بندی ‌های کنسرو مطرح شود. برای تولید این بسته‌ها از موادی مانند پلی‌اتیلن و پلی‌پروپیلین و پلی‌وینیل کلراید استفاده می‌شود.

ظروف قابل انعطاف : این بسته ‌بندی ها نوعی بسته ‌بندی چند لایه‌ای قابل انعطاف هستند که می ‌توان آنها را مانند قوطی‌های فلزی کنسرو استریل نمود و موقع مصرف در آب جوش گرم کرد. در مجموع این بسته‌بندی‌ها به شکل کیسه یا پاکت هستند و در مقابل حرارت 132 درجه سانتی ‌گراد و عوامل مکانیکی مقاوم بوده و پاره و سوراخ نمی ‌شوند و محل چسب آن در شرایط عادی فرآیندهای کنسروسازی، باز نمی‌شود.

 

روند رشد قوطی سازي در ایران

در سالهاي قبل از انقلاب بدلیل پایین بودن جمعیت و تمرکز آنها در روستاها (بیش از 70 % ) نیاز کشور به قوطی محدود بود، لذا این کالا اساساً توسط مصرف کنندگان آن یعنی تولید کنندگان مواد غذایی و مواد شیمیایی، بعنوان تولید جنبی ساخته می شد که مازاد بر نیاز آنها به بازار عرضه می گردید و واحدهایی که تولید آنها فقط قوطی یا حلب باشد بسیار محدود و انگشت شمار بود.

در سالهاي پس از انقلاب بدلایل مختلف از جمله افزایش جمعیت، تمرکز جمعیت در شهرها، جنگ تحمیلی، تغییر الگوي مصرف و ... تقاضا براي قوطی افزایش یافت، لذا ضمن توسعه و تکمیل واحدهاي گذشته تعداد زیادي واحدهاي جدید ایجاد شده اند که مهمترین آنها عبارتند از شرکتهاي صنایع بسته بندي تبریز، زاگرس، مهرآذر، تولید و گسترش کیافرین و بقیه واحدهاي کوچک محسوب می گردند که اکثراً سازنده قوطیهاي کششی جهت مواد غذایی و یا قوطیهاي چند تکه مواد شیمیایی با ماشین آلات داخلی و یا دست دوم و فرسوده بود که طبق ضوابط مربوطه جهت آنها کارت شناسائی یا گواهی فعالیت صنعتی صادر شده و از نظر تعداد مجموعاً بیش از 150 واحد می باشد.

بروز جنگ و شروع محدودیتهاي ارزي، باعث عدم توجه کافی به این رشته و قرارگرفتن آن در گروه سوم اولویتهاي بخش فلزي در سالهاي گذشته و تخصیص ناکافی ارز به این گروه گردید. ضمن اینکه سهمیه تخصیص یافته اساساً صرف خرید مواد اولیه و قطعات یدکی شده و مسئله جایگزینی ماشین آلات و خرید اطلاعات فنی جدید نیز تقریباً به فراموشی سپرده شد که نتیجه آن عقب افتادن از دانش روز و کاهش شدید کیفیت قوطی و تشکیل کمیته فنی ارتقاء کیفیت قوطی بود.

لازم به ذکر است که در سال 1371 با حمایت بی دریغ اداره کل صنایع فلزي جهت ورود چند خط مدرن براي ساخت قوطی غذایی و لاك و چاپ بعنوان جایگزینی تخصیص ارز شد که خود نقش اساسی در بهبود کیفیت داشته است. ضمن اینکه در سالهاي اخیر بخش خصوصی نسبت به ورود ماشین آلات مدرن قوطی سازي و لاك و چاپ اقدام نموده که تعدادي نصب و راه اندازي شده است و تعدادي در حال نصب می باشد. در نتیجه مشکل کمی قوطی کاملاً حل شده و امروزه توان تولید قوطی غذایی در کشور بیش از نیاز می باشد و از نظر کیفی هم واحدهاي بزرگ سازنده قوطی غذایی موفق به کسب مهر استاندارد گردیده اند. یعنی حداقل از کیفیت قابل قبولی برخوردارند ولی هنوز مشکلات و حلقه هاي مفقوده اي وجود دارد که اساسی ترین آنها عدم وجود یا محدودیت امکانات تحقیق، آزمایشگاههاي مجهز، کتب و منابع

علمی به زبان فارسی، کلاسهاي آموزشی، نیروي انسانی کارآزموده و .. و همچنین گرانی هزینه براي دسترسی به منابع علمی خارجی و دانش و تکنولوژي روز می باشد.

 

مشخصات فنی انواع قوطی

شکل قوطی کنسرو از نظر ظاهري معمولاً استوانه اي بوده و از سه قسمت بدنه، سر و کف تشکیل شده است که دو قسمت سر و کف کاملاً مشابه یکدیگر می باشند. ابعاد قوطی کنسرو معمولی جهت تولید بر حسب میلیمتر در جدول ذیل آورده شده است:

 

همچنین میزان پوشش قلع ورق حلب مورد استفاده در ساخت قوطی کنسرو به شرح جدول ذیل آورده شده است:

سطح خارجی سر و کف در صورتی می تواند پوشش قلعی معادل 2,8 گرم در متر مربع داشته باشد که با پوشش ثانوي از لاك مقاوم در برابر زنگ زدگی پوشانده شود. در غیر اینصورت حداقل پوشش قلع برابر 5,6 گرم در متر مربع تعیین می شود.

سطح داخلی قوطی کنسرو باید داراي پوششی از لاك مقاوم در برابر عوامل فیزیکی و شیمیایی باشد. بطور کلی لاك باید داراي هیچگونه مواد سمی نبوده و در محتوي قوطی ایجاد ترکیبات سمی ننماید و حلالهاي آلی بر روي آن بی اثر باشد، چسبندگی کافی بر قوطی داشته و در برابر صدمات فیزیکی ناشی از حمل و نقل که بر سطح خارجی قوطی وارد می شود، مقاوم باشد و شکنندگی ایجاد نکند. در خصوص قوطی هاي لوبیا سبز و نخود سبز با توجه به وجود مواد پروتئینی سولفوره لاك و میزان ضخامت آن باید دقیقاً رعایت گردد. قوطیهایی که تولید می شود معمولاً در آنها باز بوده و موقعی سرپوش به بدنه متصل و درب بندي می شود که قوطی از مواد غذایی پر شده باشد. درب بندي قوطی به طریق درب بندي مضاعف می بایست صورت گیرد بطوریکه دو لبه بدنه بطریقه چفت و بست در یکدیگر درگیر شوند.

 

چاپ فلز و قوطی سازی

ورق های مصرفی در قوطی سازی های ایران اغلب وارداتی هستند، در حالی که لاک و مرکب مصرفی در این صنعت، تا حد زیادی از داخل کشور تامین می شود. شناخت مشخصات فنی این مواد مصرفی و رعایت استانداردها و دستورالعمل های مربوطه در مرحله لاک زنی و چاپ و نیز پخت آن، می تواند به تولید بهتر و ضایعات کمتر بینجامد.

در این مقاله ضمن معرفی مشخصات فنی انواع ورق و لاک های وارداتی و داخلی، سازندگان آنها و نیز مراکز چاپ و قوطی سازی معرفی می شوند.

● پیش از چاپ

قوطی های تین پلیت، یکی از انواع بسته بندی است که کاربردهای متنوعی دارد. درون قوطی ها به طور معمول با لاک پوشش داده می شود و بیرون آن با چاپ تزیین می شود. چاپ حلب (تین پلیت) به روش افست انجام می گیرد. یعنی زینک های آن در لیتوگرافی تهیه می شود.

در گذشته از پلیت های مسی استفاده می شد، اما اکنون پلیت های آلومینیومی مصرف می شوند. ضخامت این پلیت ها 2 میلی متر است. برای چاپ کارهای پرتیراژ، پلیت ها را می سوزانند تا استقامت آنها بیشتر شود.

ماشین چاپ حلب نیز دارای ساختاری همانند ماشین های افست چاپ ورقی است، با این تفاوت که حرکت ورق فلزی به صورت مستقیم است و سیلندرها روی آن می چرخند و مانند کاغذ به دور سلیندرها نمی چرخد.

تفاوت دیگر چاپ فلز با چاپ کاغذ و مقوا، حرارت دادن فلز ضمن عبور از کوره های مخصوص است. در اینجا نکات مفیدی درباره مراحل لاک زنی، چاپ و پخت ورق های تین پلیت ارایه می شود.

● لاک زنی

لاک نیز از جمله مسایلی است که در چاپ فلز به عنوان یکی از مهم ترین عوامل مطرح است.

داخل قوطی که در تماس با محتوای آن قرار می گیرد باید با لایه ای از لاک پوشیده شود. به طور استاندارد سطح فلز باید در یک نوبت لاک زنی شود.

اما در بعضی مواقع مثل مشکلات ماشین لاک زنی و کیفیت ناکارآمد لاک، این عمل دوبار تکرار می شود تا نتیجه مطلوب به دست آید. به طور عمده در این شرایط لاک دوم برای پوشش کامل لاک اول استفاده می شود.

اگر یک نقطه کوچک داخل قوطی با لاک پوشیده نشود، قوطی زنگ زده و باعث خرابی محصول داخلش می شود.

البته قابل ذکر است که به صورت معمول درون قوطی های مربوط به مواد غذایی را دو بار و داخل قوطی های صنعتی یک بار لاک زده می شود. به طور مثال می توان به لاک شماره 1287 که مخصوص مواد غذایی است، اشاره کرد.

پس از انجام مرحله لاک زنی، فلز باید در کوره قرار گیرد تا عملیات پخت به طور کامل انجام شود. اگر لاک کمتر از مقدار زمانی که در دستورالعملش قید شده داخل کوره بماند، خوب پخته نمی شود و به احتمال زیاد از سطح فلز کنده می شود. اما اگر زمان مناسب برای پخت انتخاب شود، لاک بعد از خروج از کوره به هیچ وجه از فلز جدا نمی شود.

لاک ها به طور معمول سفیدرنگ بوده و دارای تاریخ مصرف هستند. اگر در مرحله لاک زنی از لاک تاریخ مصرف گذشته استفاده شود، قوطی پس از مدتی دچار زنگ زدگی می شود.

● لاک و کوتینگ

لاک را درون قوطی و برای حفظ محصول داخل آن استفاده می کنند. البته نوعی لاک بیرونی هم هست که برای سر و ته قوطی مصرف می شود و به طور عمده به رنگ طلایی است. اما کوتینگ را روی سطح فلز (خارج قوطی) و برای بهتر انجام شدن عملیات چاپ می زنند. شایان ذکر است که در ایران لاک و کوتینگ مناسب تولید می شود.

● چاپ

ورقه های فلزی که عملیات چاپ روی آنها انجام می شود از قبل باید چربی گیری و جرقه گیری شده باشند، تا امکان چاپ روی آنها میسر شود. بعد از انجام عملیات چربی گیری، می توان با کنترل رطوبت هوا از اکسیدشدن ورق ها جلوگیری کرد.

شرکت های تولیدکننده انواع لاک های غذایی و صنعتی، ورنی، تینر اورانوس- پایارنگ- پایازرند- پوشش رنگ- سپندرنگ- نیما شیمی- گوهرفام- ماندانا شیمی- والسپار- ورنی کاور- ایران شیمی

ویژگی مهمی که یک ورق استاندارد باید داشته باشد ضخامت یکسان آن در تمامی سطوح است.

پس از انجام مراحل آماده سازی پلیت و ورق چاپی، ورق های فلزی با سیستم مک و باد از روی سینی بلند شده و به ماشین چاپ تغذیه می شوند.

ماشین های فعلی به طور عمده دو رنگ هستند و اگر کاری چهار رنگ باشد، ابتدا دو رنگ اولیه چاپ شده و قبل از چاپ دو رنگ بعدی ورق در کوره قرار می گیرد تا خوب پخته شود و مرکب روی فلز ثابت شود.

ماشین های جدید دو رنگ، در هر ساعت شش هزار ورق را چاپ می کنند در حالی که ماشین های قدیمی تنها توانایی چاپ 4 هزار ورق را در ساعت داشتند.

ماشین های چاپ فلز به صورت واحدی (Unit) و 3 سیلندری کار می کنند. بعد از چاپ هر رنگ ورق درون ماشین به صورت افقی حرکت کرده و به واحد چاپ بعدی منتقل می شود.

ترکیب رنگ یکی از اساسی ترین مساله ای است که مورد توجه چاپکاران فلز می باشد. چرا که آنها در بسیاری از مواقع در به دست آوردن رنگ دلخواه دچار مشکل می شوند.

بعضی از رنگ ها در کار چاپی نیازمند ترکیب چندین رنگ هستند که با ترکیب چهار رنگ اصلی به سرعت می توان به رنگ مورد نظر رسید. مرکب سفید شکری، رنگ خیلی خوبی است که با اضافه مقداری از آن می توان به خوبی رنگ را پرداخت و آماده کرد.

رنگ های چاپ شده پس از گذر از کوره اندکی تغییر پیدا می کنند که در این موضع مرکب های ایرانی رفتار خوبی از خود نشان داده و تغییر چندانی نمی کنند. مرکب خارجی نسبت به مرکب ایرانی گران تر است ولی در بیشتر چاپخانه ها از مرکب ایرانی استفاده می شود که البته این مرکب جوابگوی نیاز موجود هست.

بعد از چاپ آخرین رنگ، روی کار ورنی زده می شود. خط چاپ، ورنی و کوره ممکن است به صورت پیوسته و پشت سر هم قرار گیرند (in line)، یا به طور مستقل باشند (off line)، که در این صورت سرعت خط تولید پایین می آید.

عملیات ورنی زنی با همان سیلندری که مخصوص چاپ است، انجام می گیرد. به این شکل که به همان اندازه ای که می خواهیم ورنی روی کار بخورد لاستیک مورد نظر بریده خواهد شد. در ضمن برای لا ک زنی هر محصول باید یک سیلندر لا ستیکی به ابعاد، اندازه ورق، لبه کار و مارجین مناسب و مطابق نقشه آن کار تهیه شود.

● پس از چاپ

پس از پایان عملیات چاپ، ورق باید داخل کوره قرار گیرد. قبل از کار بایستی ورق ها کنترل شود تا در طی مسیر مشکلی پیش نیاید. طول کوره های معمولی حدود 26 الی 33 متر است. داخل کوره زنجیری تعبیه شده است که ویکت ها روی آن نصب شده ، ورق ها را به صورت تک تک در طول آن به جریان درآورد. اگر ورق ها روی هم قرار گیرند، به دلیل خیس بودن، خراشیده شده و از بین می روند. حرکت ورق ها در کوره به صورت اتوماتیک انجام می شود. کارهای چاپ شده باید با همان سرعتی که چاپ شده اند از کوره بگذرند و اگر سرعت کم باشد احتمال سوختن ورق وجود دارد.

درون کوره 2 تا 3 مشعل وجود دارد که اغلب به صورت گازی کار می کنند. شعله ها به طور مستقیم با یک دیگ (مخزن بزرگ بسته) برخورد می کنند. در آن قسمت خازن هایی وجود دارد که به طور مستقیم گرما را پخش و به ورق می رساند. قابل ذکر است که شعله نباید به طور مستقیم با ورق در تماس باشد و بایستی حرارت و دمای کوره در کل مسیر تونل یکسان باشد تا ورق را نسوزاند.

علاوه بر آن این دما باید کنترل شود تا باعث تغییر رنگ در لاک و رنگ نشود. در انتهای کوره دو هواکش بزرگ وجود دارد تا ورق ها را خنک کند و به دمای اولیه برگرداند. در غیر این صورت ورق ها به دلیل بیش ازحد داغ بودن به هم می چسبند. پس از عبور ورق از کوره و شروع مراحل تکمیلی کار، ورق های چاپ شده، در قسمت قوطی سازی قیچی می شوند و از روی خط تا، خم شده و شکل نهایی قوطی را به خود می گیرند.

در فرم دهی تنوع زیادی است که متاسفانه این تنوع هنوز در بسته بندی کالاهای ایرانی جایگاهی ندارد. بازار مصرف ایران به نوعی است که وارد کردن تجهیزات مورد نیاز این کار مقرون به صرفه به نظر نمی رسد. اغلب تولیدکنندگان به دنبال این هستند که از بسته بندی تضمین شده در بازار استفاده کنند. بد نیست یادآوری شود که بین کشورهای خاورمیانه، ترکیه هم از نظر چاپ و هم از نظر تنوع در شکل قوطی پیشرفت بیشتری داشته است.

 

آشنایی با ساختار درهای قوطی فلزی آسان باز شو

قوطی ها به عنوان بخشی از بسته بندی فلزی در اشکال مختلف خود با زندگی روزمره مردم در ارتباط بوده و تمام افراد جامعه در اکثر مصارف روزانه خود با یک یا چند شکل مختلف آن روبرو می باشند.

به همین دلیل اینک در تمام کشورهای صنعتی جهان نه تنها استانداردهای جامع و متنوع برای بسته های فلزی تدوین شده است بلکه تکنولوژی ساخت آنها نیز روز به روز در حال تحول و پیشرفت می باشد . با توجه به نیاز جامعه ما به رشد این صنعت و توسعه صادرات ، اهمیت وجود مراجعی که وظیفه آنها رساندن این پیشرفتها و استانداردهای جهانی به صنعتگران و دست اندرکاران صنعت بسته بندی فلزی باشد ، کاملاً محسوس است .

درب ها راحت آسان باز شو یا easy open گرانترند ولی وجود یک کلید یا حلقه مصرف کننده را از نیاز به ابزار گشودن درب بی نیاز می کند.

جنس ورق های مورد مصرف برای درهای آسان باز شو اعم از تمام باز شو یا نیمه باز شو می تواند تین پلیت tin plate و یا آلومینیوم باشد. در درب های پرسی ، مواد آب بندی موسوم به مایع لاستیک از نشت محصول در محل های اتصال جلوگیری می کنند . مایع لاستیک توسط نازل در قسمت شیار درب تزریق می شود و جریان می یابد . درب یا ته قوطی توسط یک مرغک می چرخد معمولاً دو دور کامل یک توزیع مناسب از مواد آب بندی را تضمین می نماید، سپس محل اتصال از نظر آب بندی کنترل می شود .

از آن جائی که بسته بندی ، دارای تکنولوژی لازم برای حفظ و نگهداری سلامت کالا در مقابل خطرات گوناگون از قبیل فساد ،ضربه ، لرزش ، فشار و شرایط جوی در انبارها و شبکه توزیع می باشد لذا باید با توجه به ویژگی ها و صنعت کالاهای مورد نظر به کار گرفت تا کالا پس از طی مراحل مختلف نگهداری ، جا به جایی ، حمل و نقل و شرایط گوناگون آب و هوایی از راه های زمینی ، دریایی و هوایی سالم به دست مصرف کننده برسد و در هر یک از این موارد باید بسته بندی خصوصیات و ویژگیهای خاص خود را داشته باشد . همچنین ممکن است عوامل اختصاصی برای بعضی از محصولات یا تولیدات صنعتی مطرح باشد که لزوم طراحی ابعاد بسته ها مورد توجه خاص قرار گیرد .

درهای آسان باز شوی قوطی برای اولین بار در اواخر سالهای دهه ی 1960 میلادی در صنایع قوطی سازی دنیا رایج شد.

قبل از سال های یاد شده ، تولید قوطی های کلید دار مرسوم بوده است . این قوطی ها با گذاشتن یک کلید چاک دار در باریکه ای که بدنه قوطی را به هم متصل می نماید و با پیچاندن آن سر قوطی از بدنه جدا می گردد . ساخته می شدند . البته این نوع قوطی ها دارای نواقصی به شرح ذیل بود :

-  پاره شدن باریکه ی در حال پیچاندن در اثر انحراف برش

-  آسیب رساندن به انگشتان دست در هنگام باز کردن

موارد یاد شده از جمله عواملی بود که باعث گردید طرح جایگزین کردن آن با روش های مناسب تر به طور جدی پیگیری شود .

قابلیت ها : اما به لحاظ کاربری در قوطی های شیر خشک که به طور کامل باید باز می شد (و به دلیل مصرف قابل ملاحظه اش ) بدین ترتیب از اولین درهای آسان بازشو در این صنعت شناخته می گردد . به دنبال این موفقیت ، کاربرد این تکنیک در ساخت در قوطی های ذیل توسعه پیدا کرد :

:: قوطی های نوشابه

:: تن ماهی

:: قوطی های ساردین

:: کمپوت ها

اکنون بیشترین کاربرد درهای آسان باز شو یا easy open در قوطی های نوشابه صورت می گیرد .

البته درهمین جا اشاره می شود که آنچه قوطی درهای آسان بازشو را به ظاهر از سایر درهای معمولی متمایز می نماید وجود یک عدد کلید که روی آن نصب شده می باشد . کاربرد این کلید برحسب انواع مختلف آن باعث باز کردن بخشی از در و یا بازکردن کامل سطح آن می گردد .

آشنایی با ساختار : با توجه به توضیحات داده شده ، درهای آسان باز شو به دو دسته تقسیم می گردند :

1-درهای کامل بازشو یا fullopening

درهای کامل باز شو ، طیف وبسیار وسیعی از درهای آسان بازشوی مختلف ( و در اشکال متعدد ) را در بر می گیرد . بدنه آن دارای قطرهای متفاوت می باشند و یا اشکال چهار گوش و بیضی را شامل می شوند . ویژگی این درها در این است که قسمت عمده ی سطح در قوطی همراه با کلید نصب شده بر روی آن از در جدا می شود و خروج محتوای قوطی را که معمولاً جامد و یا نیمه جامد می باشند ، باعث می شود . ( به درهای توضیح داده شده اصطلاحاً detachable یا جدا می گویند . ) درهای یاد شده برای محصوات صادراتی ذیل پیشنهاد می گردد .

:: بسته بندی مواد خشک نظیر شیرخشک

:: بسته بندی چای

:: بسته بندی پسته

:: بسته بندی خشکبار و کنسروجات

2-درهای نیمه بازشو یا partialopening

در درهای دسته ی دوم یعنی درهای نیمه باز شو ، قسمت نسبتاً کوچکی از سطح در قوطی جهت خروج محتویات آن باز می شود .کلید نصب شده روی این قسمت همراه با سطح نسبتاً کوچک یاد شده یا از روی در کاملاً جدا می شود و یا آن که کلید و سطح یاد شده به داخل قوطی خم شده و بدون جدا شدن از سطح در ، کنار رفته و امکان خروج محتویات قوطی را فراهم می سازد . ( به نوع دوم stay-on tab یا جدا نشدنی اطلاق می گردد .)

کد آیسیک محصول

کد آیسیک این مطابق طبقه بندي وزارت صنایع و معادن به شرح جدول زیر است،

رديف

کد

نام محصول

واحد سنجش

1

28991243

قوطي فلزي

تن

2

28991284

درب قوطي فلزي کليد دار

تن

 

بررسي استانداردهاي مرتبط با قوطي هاي آسان بازشو

با توجه با اطلاعات موجود در بانک استانداردهاي صنعتي ايران براي محصول مورد بررسي در اين طرح مجموعه استانداردهاي زير به صورت مستقيم موجود است ، که در جدول زير شاهد اين استانداردها هستيد:

رديف

شماره استاندارد

شرح استاندارد

سال آخرين تدوين

1

1881

ظروف فلزي غير قابل نفوذ جهت نگهداري مواد غذايي -ويژگيها

1380

2

2234

ويژگيهاي قوطي‌هاي فلزي غيرقابل نفوذ براي مواد غذايي و نوشابه‌ها

1372

3

2327

قوطي فلزي ـ بسته بندي مواد غذايي و غير غذايي روش هاي آزمون

-

 

بررسي و ارائه اطلاعات در زمينه قيمت توليد داخلي و جهاني قوطي هاي آسان بازشو

پارامترهاي مختلفي بر قيمت فروش محصول موثر خواهند بود که برخي از آنها عبارتنداز:

- قيمت مواد او ليه مصرفي که يکي از مهمترين هز ينه ها ي متغير توليد ميباشد و نقش عمده اي را در تعيين قيمت تمام شده محصول دارد.

منطقه جغرافيايي احداث واحد به خصوص از لحاظ دسترسي به منابع تأمين مواد اوليه و کانونهاي مصرف محصول، هزينه هاي مربوطه را تحت تاثير قرار خواهد داد.

- نوع تکنولوژ ي مورد استفاده از طر يق تاثير بر سرمايه گذاري، کيفيت محصول توليدي و ميزان ضايعات و ... بر قيمت فروش محصول موثر خواهند بود.

- هزينه نيروي انساني مورد نياز تاثير مستقيم در هزينه هاي متغير توليد و قيمت تمام شده محصول دارد.

- ظرفيت توليد واحد بر روي قيمت فروش محصول موثر است، به اين ترتيب که افزايش ظرفيت توليد از طر يق سرشکن نمودن هز ينه ها ي سربار باعث کاهش قيمت تمام شده محصول مي گردد.

با توجه به نکات فوق، قيمت فروش محصول توليد شده علاوه بر اينکه مي بايست هزينه هاي توليد را تامين نمايد، بايد در حدي باشد که بتوان سهمي از بازار را بدست آورد. قيمت عمده فروشي انواع قوطي کنسرو توليد داخل با توجه به ظرفيت آنها متفاوت مي باشد .

 

موارد مصرف و کاربرد قوطي هاي آسان بازشو

قوطيهاي فلزي اعم از قوطيهاي کنسرو و ... بر اي بسته بند ي مواد غذ ايي به منظور محافظت آنها در برابر عوامل فساد، افز ايش ماندگار ي مواد غذ ايي، حمل و نقل آسانتر و سريعتر استفاده مي شود.

کشورهاي عمده توليد کننده و مصرف کننده قوطي هاي آسان بازشو

از جمله کشورهاي توليد کننده قوطي فلزي در جهان مي توان به کشورهاي آمريکا، ژاپن، فرانسه، آلمان، چين، کره جنوبي، سنگاپور، اندونزي، مالزي، تايوان و تايلند اشاره نمود.

 

تعرفه گمرکي قوطي هاي آسان بازشو

با مراجعه بانک آمار و اطلاعات گمرک ايران تعرفه هاي زير برداشت شده است :

 

سال

شماره تعرفه

شرح کالا

1383،1384،1385،1386،1387،

1388

73102120

قوطي کمپوت وکنسرو باگنجايش كمتراز 50 ليتر

 

شرایط واردات

مطابق با سالنامه مقررات واردات و صادرات منتشره از سوي وزارت بازرگانی خارجی جمهوري اسلامی ایران در سال 1383 شر ایط واردات این محصولات 12 بوده است. بدین معنا که واردات آن منوط به اخذ موافقت از وزارت بازرگانی و وزارت صنا یع می باشد، لیکن در سالنامه مقررات صا درات و واردات منتشره در سال 1385 ، هیچگونه شر ایطی جهت واردات ذکر نگردیده است. بدین معنا که واردات آن بلا مانع است.

 

شرایط صادرات

براي صادرات این گونه از محصولات پس از اخذ تأییدیه از موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران محدودیت خاص دیگري با توجه به اهمیت موضوع صادرات کالاهاي غیر نفتی وجود ندارد. لیکن با توجه به اینکه محصول تولیدي جزو محصولات حجیم بوده و حمل ونقل آن در مسافتهاي طولانی مقرون به صرفه نمی باشد، تقریباً در تمامی کشورها قوطی کنسرو مورد نیاز صنایع غذایی در داخل کشور تولید می گردد و واردات و صادرات آن چندان اقتصادي و قابل توجیه نمی باشد. صادرات این محصول میتواند تنها به کشورهاي همسایه از جمله بازار عراق صورت گیرد.

  فرآیند تولید قوطی های آسان بازشو را در این مطلب مشاهده نمایید.

شرکت بهبود صنعت آمادگی خود جهت تهیه طرح توجیهی تولید قوطی های آسان بازشو را اعلام می دارد

هم اکنون سفارش طرح توجیهی تولید قوطی های آسان بازشو دهید

 جهت سفارش این طرح توجیهی اینجا کلیک کنید.

استفاده از کلیه مطالب این سایت برای عموم آزاد می باشد ، فقط در راستای حفظ زحمات تیم تولید محتوی ما خواهشمندیم در صورت برداشت از این محتوی لینک ما را درج نمایید. باسپاس