:: نمازخانه

:: سرویس بهداشتی

:: رستوران

:: فروشگاه ها

:: مجموعه تعمیرگاهی و تعویض روغن

:: کارواش

:: درمانگاه برای معاینه و درمان سرپایی

آشنایی با تیرپارک ها

جهت برنامه ريزي هماهنگي و ساخت مجتمع هاي خدماتي – رفاهي و تير پاك ها ويژگي هاي مجتمع هاي و تير پارك ها در غالب سه عنوان نظام استقرار سطح و نظام مالكيت آنها به شرح زير مورد بررسي قرار مي گيرد.

الف) 1 - نظام استقرار مجتمع هاي خدماتي – رفاهي تير پارك

بررسي هاي انجام شده نشان مي دهد كه مجتمع هاي خدماتي – رفاهي در اتوبانها و جاده هاي اصلي و تير پارك ها در مسيرهاي ترانزيت اعم از اتوبان يا جاده اصلي ساخته مي شوند بر اساس برنامه ها وطرح هاي تهيه شده موجود در اتوبانها و جاده هاي اصلي در شكل درجه 1- درجه 2 و درجه3 ساخته خواهند شد.

تعداد معدودي از مجتمع هاي خدماتي – رفاهي موجود در حاشيه بزرگراه ها و آزاد راههاي كشور بر اساس مكانهاي از قبل تعيين شده در زمان ساخت بزرگراهها احداث شده اند و تعداد بيشتري از آنها نيز به تبع گرايشهاي موجود توقف بين راهي رانندگان وسايل نقليه ساخته شده اند بدين علت نظم خاصي از نظر فاصله مكاني و زماني دسترسي به آنها وجود ندارد.

بررسي ها نشان مي دهد كه در حال حاضر مجتمع هاي خدماتي – رفاهي ساخته شده در كور عمدتاًَ از نوع درجه 3 هستند كه بصورت منفرد يا بعضاً مقابل هم در طرفين جاده هاي اصلي و بزرگراه هها قرار گرفته اند. مجتمع هاي خدماتي – رفاهي درجه 2 نيز در بزرگراهها و جاده هاي اصلي احداث مي شوند. اين مجتمع ها در جاده هاي اصلي در يك طرف و در بزرگ و در بزرگ راهها اغلب در دو طرف طراحي يا ساخته شده اند.

احداث مجتمع هاي خدماتي – رفاهي در محدوده قانوني طرح هاي هادي و جامع شهرها بايد در چارچوب ضوابط سازمان حمل و نقل و پايانه هاي كشور و شهرداري انجام شود اما ساخت آنها در امتداد جاده ها از محدوده قانوي شهرها و روستاها تنها بر اساس ضوابط سازمان حمل و نقل و پايانه هاي كشور انجام مي گيرد. مهم ترين معيارهايي كه هم اكنون براي انتخاب محل مجتمع مورد توجه هستند عبارت است از: حجم تردد، رعايت اصول ايمني جاده امكان تامين آب و برق، هموار بودن زمين، رعايت فاصله مناسب از مجتمع هاي ديگر واقع نبودن زمين در معرض خطرات طبيعي نظير سيل و نظاير اينهاست. تير پارك ها نيز در مسير برخي جاده هاي ترانزيت و بر اساس گرايش هاي توقف بين راهي، مكان يابي احداث شده اند. اين تير پاركها براي توقف كاميون هاي ترانزيت خارجي و استفاده رانندگان از خدمات موجود در آنها ساخته شده اند، استقرار تير پارك ها در جاده هاي ترانزيتي تابع نظم خاصي از نظر قرارگيري نسبت به يكديگر نيست، به عنوان مثال، فاصله تير پارك ها بازرگان تا ايواغلي120 كيلومتر، ايواغلي تا تبريز 125 كيلومتر، و تبريز تا سرچشم 245 كيلومتر در نظر گرفته شده است.

تير پارك ها داراي فرم مستطيل يا مربع هستند و در يك طرف جاده ترانزيت احداث مي شوند كه معمولا با ديوار و سيم خاردار از اطراف جدا مي گردند. يكي از مهمترين معيارهاي در نظر گرفته شده براي مكان يابي تير پارك ها در جاده هاي ترانزيت، حجم تردد ترانزيت هاي خارجي است. بطوري كه در حال حاضر تمام تير پارك ها، در بخش تمامي كشور كه تعداد قابل توجهي از كاميونهاي خارجي در آن تردد مي نمايند احداث يا مكان يابي شده اند.

علاوه بر آن معيارهايي چون گرايش هاي تردد بين راهي، ايمني جاده، تامين آب و برق، زمين هموار، نبود موانع طبيعي و نظاير اينها در مكان يابي تير پارك ها موثرند.

الف) 2 – سطح و نظام عملكردي مجتمع هاي خدماتي – رفاهي و تير پارك ها

مجتمع هاي خدماتي – رفاهي درجه 1 بر اساس طراحي هاي انجام شده تا كنون در مساحتي بين 4 الي 12 هكتار و در يك طرف جاده هاي اصلي پر تردد ساخته شده و يا مي شوند. اين مجتمع ها از خدمات رفاهي متعددي نظير رستوران، تعميرگاه، تعويض روغن، پنچرگيري، كارواش، پمپ سوخت، سرويس بهداشتي، مسجد، فروشگاه كوچك و بزرگ، بانك نمايندگي بيمه، مخابرات، فضاي سبز، خوابگاه يا مجموعه ساختمانهاي ويلايي، پاركينگ و نظاير اينها را براي ارائه خدمات به وسايل نقليه داخلي و خارجي برخودارند. در اين مجتمع ها فضاي پاركينگ خودروهاي سبك و (سواري و وانت) و سنگين (كاميون، اتوبوس، و تريلر) تفكيك شده است. فضاي پاركينگ در مرحله اين مجتمع ها آسفالت است و تعيين مجتمع با ديوار صورت مي گيرد.

در حال حاضر مجتمع هاي خدماتي – رفاهي درجه 2 در مساحتي بين 5/1 تا 4 هكتار در جوار اتوبانها و جاده هاي اصلي احداث مي شوند. اين مجتمع ها امكانات و خدمات محدودتري نسبت به مجتمع هاي درجه 1 دارند. امكانات پيش بيني شده براي اين مجتمع ها شامل جايگاه سوخت، سالن غذا خوري مسجد يا نمازخانه، سرويس بهداشتي، چايخانه سنتي، بوفه، فروشگاه، واحد اطلاع رساني سفر تعميرگاه و وسايل نقليه سبك و سنگين فضاي بازي براي كودكان و نوجوانان، شعبه پست و مخابرات، پاركينگ سواري، اتوبوس و كاميون و فضاي سبز است. فضاي پاركينگ و محوطه اين مجتمع هاي آسفالت است و مجتمع با ديوار يا ديوار و نرده از اطراف تفكيك شده است.

مجتمع هاي خدماتي – رفاهي درجه 3 نيز عمدتا در جاده هاي اصلي و با توجه به گرايش هاي موجود توقف بين راهي رانندگان و با تبديل پمپ هاي سوخت به اين گونه مجتمع هاي ايجاد مي شوند و بدين علت نظم خاصي را نظر فاصله مكاني زماني ندارند. اين مجتمع ها در مساحتي بين 7/0 الي 2/1 هكتار ايجاد مي شوند. امكانات اين مجتمع ها شامل جايگاه سوخت، تعميرگاه، فروشگاه، بوفه، نمازخانه، سرويس بهداشتي، پاركينگ و فضاي سبز است. توقف رانندگان و مسافران خارجي در اين مجتمع ها محدوديتي ندارد و آنها مي توانند از خدمات موجود استفاده كنند.

محوطه سازي و تفكيك فضاي اين مجتمع ها مشبه شيوه مجتمع هاي خدماتي – رفاهي درجه 1 است. تير پارك ها نيز تا كنون در جاده هاي ترانزيتي كه داراي حجم بالاي تردد كاميون خارجي هستند احداث شده و ارائه خدمات مورد نياز رانندگان اينگونه وسايل نقليه در آنها پيش بيني گريده است. مساحت تير پارك ها در حال حاضر بين 5/0 الي 3 هكتار است و امكانات پيش بيني شده در آنها شامل سرويس بهداشتي، نمازخانه، سوپر ماركت يا بوفه، خوابگاه و پاركينگ است. البته در برخي از آنها تير پارك با مجتمع درجه 3 تركيب شده، خدمات رفاهي بيشتر است. در اين نوع مجتمع- تير پارك ها (مجتمع هاي دو منظوره)، فضاي پاركينگ تير پارك از مجتمع خدماتي – رفاهي مجزا است لكن، ديگر قسمت ها بطور مشترك مورد استفاده قرار مي گيرد. در حال حاضر، به علت نبود شبكه تير پارك ها در مسير ترانزيت، كنتري در مورد پروانه عبور و سرعت و ساعت كاميونهاي خارجي در آنها نمي گيرد و الزامي نيز براي توقف شبانه رانندگان وسايل نقليه خارجي در تير پارك ها وجود ندارد، بدين ترتيب مي توان گفت كه رانندگان وسايل نقليه خارجي مي توانند به اختيار خود از امكانات خدماتي موجود در مجتمع هاي خدماتي – رفاهي يا تير پارك ها استفاده كنند.

الف) 3 – نظام مالكيت مجتمع هاي خدماتي – رفاهي و تير پارك ها

در حال حاضر سازمان حمل و نقل و پايانه هاي كشور متولي قانوني برنامه ريزي و هماهنگي احداث مجتمع هاي خدماتي – رفاهي و تير پارك ها است. اين سازمان ساخت و بهره برداري تعدادي از مجتمع هاي خدماتي – رفاه و قريب به اتفاق تير پارك ها را انجا مي دهد. علاوه بر اين، اين سازمان از روش هاي زير براي مشاركت بخش عمومي و تير پارك ها استفاده مي كنند.

تملك زمين توسط سازمان و سرمايه گذاران ساخت مجتمع خدماتي – رفاهي يا تير پارك- مجتمع – به وسيله سرمايه گذار بخش غير دولتي.

تملك زمين و احداث برخي عناصر مانند مسجد و سرويس بهداشتي توسط سازمان و اقدام به واگذاري آن به بخش خصوصي يا عمومي براي ساخت ديگر عناصر مورد نياز و بهره برداري از مجتمع يا تير پارك.

واگذاري اميتاز سرقفلي يا اجاره داددن برخي از عناصر خدماتي موجود در مجتمع ها و تير پارك هاي احداث شده توسط سازمان.

صدور موافقت اصولي جهت تملك زمين به وسيله بخش خصوصي و ساخت مجتمع.

ارائه مشاوره فني و حمايت هاي مالي از بخش غير دولتي در قالب تسيهلات بانكي.

بر اساس بررسي هاي انجام شده، سازمان حمل و نقل و پايانه هاي كشور، طرح هايي را براي تسهيل مشاركت بخش خصوصي و عمومي در احداث و بهره برداري از مجتمع هاي خدماتي – رفاهي و تير پارك ها در دستور كار دارد كه پيش بيني مي شود با تهيه و اجراي اين طرح ها، روند احداث مجتمع ها و تير پارك ها تسريع گردد.

مداخله در هر موضوع يا پديده در جهت نظام بخشي به آن بايد بر پايه انگيزه اي از رشد و توسعه استوار گردد. در چنين حالتي مي توان تصويري از يك پديده يا موضوع بدست داد كه اجزاي آن در تناسب اب هدفمندي مشخص، بصورت يك كل منسجم، از تحركي مناسب برخوردار باشند. تحركي كه متعادل كه كل و اجزاء را در بر گرفته و آنها را با زمان و مكان هم سو كند. با تحقق اين امور است كه مي توان گفت: پديده، كثرتي است هدفمند كه قاعده تحول و تكامل بر تمامي ابعاد آن حاكميت دارد. كليتي يكپارچه كه اجزاء آن متعادل بوده و در قلمروهاي معيني به خود معنا مي بخشد. در چارچوب اين بينش، سيستم حمل و نقل جاده اي، مجموعه اي است واحد كه اجزاء بايد در يك كليت منسجم، نظام يابد. اين كل در جهت گيري تحركي شايسته نيازمند پيروي از اصول زير است:

الف: اصل وحدت و كثرت: اين اصل بر كثرت و تنوع اجزاي سيستم حمل و نقل جاده اي (مسافر، سفر، راه و وسيله نقليه) و تركيب آنها در قالب مجموعه اي يكپارچه دلالت دارد .

مجموعه اي كه اجزاي آن كاملاً بايد در نسبت به اهداف توسعه اي وحدت يابد.

ب: اصل تحول و تكامل: اين اصل به همراهي اجزاي سيستم نسبت به زمان دلالت دارد. به عبارت ديگر، چارچوب اين اصل، ارتقاء كمي و كيفي اجزاء سيستم امري اجتناب ناپذير اتس.

عدم همراهي يا تحول هر يك از اجزاء با شرايط زماني تحرك طبيعي مجموعه را بر هم زده و ناكارآيي آن را موجب مي شود.

ج- اصل تعادل و تمايز: اين اصل به رشد و توسعه متوازن اجزاي يك كل و نيز تعريف قلمرو عمل هر يك از اجزاء سيستم در محدوده خالص دلات دارد. وجوهي كه منجر به تكوين كليتي متعادل و هويتي كارآمد براي اجزاء مي گردد. با پيروي از اين اصول مي توان هر نوع برخورد با سيستم حمل و نقل جاده اي را در قالب كليتي منسجم- معنا كرد. برخوردهايي كه ماهيت توسعه اي داشته و دامنه تاثير آن به ابعاد اجتماعي فرهنگي و اقتصادي كشيده مي شود. امروزه حمل و نقل جاده اي به عنوان يك مجموعه، در جهت ارتقاء كيفي خود نيازمند تركيب، عنصر خدماتي (مجتمع خدماتي – رفاهي و تير پارك) است. با تزريق اين عنصر، مجموعه در اجزاء، وسعت مي يابد و در نسبت با زمان در شرايط بهتري قرار مي گيردذ. ضرورت تركيب اين عنصر در مجموعه، عامل پويايي از نقش هايي ناشي مي شود كه اين عنصر با ذاتاً از ان برخوردار بوده و در مجموعه نيز در اشكال زير ايفاي نقش خواهد كرد.

نخست آنكه در نسبت به با وسيله نقليه و مسافر تامين كننده را دارد. به عبارتي تامين نيازهاي وسيله نقليه و نيازهاي مادي و روحي مسافران از عواملي است كه به سفر اهميت مي بخشد.

دوم آنكه در نسبت با سفر با عنصر تسهيل كننده و ترغيب كننده به شمار مي رود. نظام دهي مناسب خدمات رفي در حد فاصل مبادي و مقاصد موجب مي شود كه در نظام حمل و نقل جاده اي سفرهاي با ماهيت مختلف اقتصادي و اجتماعي – فرهنگي تسهيل شده و رغبت بيشتري براي انجام سفر به وجود مي آيد.

سوم آنكه در نسبت با مسافر مي تواند نقش توسعه اي را موجب شود تراكم و تمركز مسافران در سطوح بين المللي ملي و ناحيه اي در اين مجتمع ها موجب تعاملات اجتماعي بين جوامع انساني مي شود كه به نوبه خود مي تواند پيامدهاي نسبي اجتماعي و فرهنگي مناسبي را به دنبال داشته باشد.

ب) اهداف برنامه ريزي

با توجه به مباني نظري ارائه شده مشخص مي گردد كه طرح مكان يابي مجتمع هاي خدماتي ـ رفاهي و تير پارك ها بايد با هدف ارتقاء كمي و كيفي سفرهاي جاده اي و شرايط حاكم بر آن از طريق تجهيز محورها به خدمات و امكانات رفاهي تهيه گرديده و اين تجهيز بايد دست آوردهاي توسعه اي در ابعاد اقتصادي و اجتماعي ـ فرهنگي را به دنبال داشته باشد.

اهداف عملياتي جهت تحقق هدف كلي طرح نيز شامل موارد زير خواهد بود:

-نظام بخشي سفرها از طريق مكان يابي مناسب مجتمع هاي خدماتي ـ رفاهي و تير پارك ها در شبكه حمل و نقل جاده اي به منظور پشتيباني مداوم خدماتي مسافر سفر و وسيله نقليه .

-تنوع بخشي به امكانات متمركز در مجتمع ها و تير پارك ها به گونه اي كه نيازهاي متنوع انواع وسيله نقليه و مسافر را در سفر پاسخگو باشد.

-تعادل بخشي به مجتمع هاي خدماتي ـ رفاهي و تير پارك ها از حيث مقياس به نحجوي كه از يك سو امكان بهره برداري از سطوح مختلف خدماتي در فواصل معين براي مسافر و وسيله نقليه فراهم آيد و از سوي ديگر بهره برداري بهتر از سرمايه گذاري هاي موجود و تجهيز بيشتر جاده ها در قالب سطوح مختلفي از مجتمع هاي خدماتي ـ رفاهي و نيز تير پارك ها هم ممكن شود.

ج) معيارهاي موثر بر مكان يابي مجتمع هاي خدماتي ـ رفاهي و تير پارك ها

در راستاي تحقق اهداف برنامه ريزي مكاني مجتمع هاي خدماتي ـ رفاهي و تير پارك ها بايد معيارهايي براي سازماندهي فضايي مجتمع ها و تير پارك ها مورد توجه قرار گيرد. اين معيارها بايد در نسبت با رابطه هاي زير مورد نظر باشند:

-رابطه مجتمع و تير پارك با مكان .

-رابطه مجتمع با مجتمع و تير پارك با تير پارك.

-رابطه مجتمع و تير پارك با مجتمع .

در ادامه هر يك از رابطه هاي فوق و معيارهاي مربوط مورد بررسي قرار مي گيرند:

ج ـ 1- رابطه مجتمع و تير پارك با مكان

اين رابطه در ارتباط با موضع استقرار هر مجتمع يا تير پارك مطرح است. معيارهاي موثر موضع استقرار مجتمع يا تير پارك در ابعاد محيطي, اجتماعي ـ فرهنگي, اقتصادي و كالبدي به شرح زير قابل طرح هستند.

ج ـ 1-1- معيارهاي محيطي

مهم ترين معيارهاي محيطي كه در استقرار مجتمع هاي خدماتي ـ رفاهي موثرند عبارتند از:

-فرم مناسب زمين و برخورداري آن از شيب مورد نياز.

-دسترسي مناسب به منابع آب .

-دور بودن از عوامل بروز خطرات طبيعي (گسل, رودخانه, كوه و نظاير اينها)

-پايين بودن ارزش توليدي زمين.

-ميكروكليماي مناسب با توجه به پراكندگي مكاني و زماني عناصر و عوامل اقليمي.

-وجود مناظر و مزاياي با ارزش طبيعي.

ج ـ 1-2- معيارهاي اجتماعي ـ فرهنگي

اهم معيارهاي اجتماعي ـ فرهنگي موثر بر موضع استقرار مجتمع خدماتي ـ رفاهي و تير پارك ها به شرح زير مي باشد:

-حجم جابجايي جمعيت در محورها و گرايش غالب مسافران براي توقف در برخي مكان ها .

-وجود عناصر و فضاهاي تاريخي ـ فرهنگي در امتداد جاده.

ج ـ 1-3- معيارهاي اقتصادي

مهم ترين معيارهاي اقتصادي كه در استقرار مجتمع هاي خدماتي ـ رفاهي و تيرپارك ها موثرند عبارتند از:

-بهره گيري از صرفه جويي هاي ناشي از تجمع در طول جاده ها.

-وجود تقاضا يا گرايش بخش غير دولتي براي سرمايه گذاران در مكان خاص.

ج ـ 1-4- معيارهاي كالبدي

معيارهاي كالبدي موثر بر استقرار مجتمع هاي خدماتي ـ رفاهي و تيرپارك ها را مي توان چنين برشمرد:

-دسترسي به خدمات زير ساختي مناسب (آب, برق, تلفن و گاز).

-وجود خدمات رفاهي بين راهي موجود در امتداد جاده.

-وجود فاصله مناسب از محدوده قانوني و خدماتي شهرها و روستاها.

-قرار نداشتن در نقاط حادثه خيز (گردنه, شيب تند, پيچ با ديد كم و نظاير اينها).

ج ـ 2- رابطه مجتمع با مجتمع

در اين رابطه فاصله بين مجتمع ها با يكديگر مطرح است. معيارهاي موثر بر اين رابطه آستانه هاي خستگي, آستانه هاي رواني بين مبدا و مقصد و نيازهاي وسايل نقليه است كه همگي متاثر از فواصل زماني و مكاني سفر هستند. ويژگي اين معيارها به شرح زير است:

ج ـ 2-1- آستانه خستگي سفر: آستانه خستگي سفر به حدي است كه جسم ذهن و روح پويايي و تحرك لازم خود را از دست داده و نيازمند تجديد قوا هستند. اين آستانه در اشخاص بر حسب گروه هاي سني و جنسي متفاوت است. براساس بررسي هاي انجام شده در خصوص گرايش هاي عمده سفر و توقف هاي بين راهي آستانه خستگي مسافران اتوبوس حدود 4 ساعت و براي كاميون هاي باربري حدود 5/4 ساعت محاسبه شده است. اين ميزان براي اتومبيل هاي شخصي نيز حدود 2 ساعت است. بدين ترتيب آستانه خستگي براي وسايل نقليه مي تواند بين 4-2 ساعت منظور شود.

ج-2-2- آستانه رواني سفر: آستانه رواني سفر حدي است كه به لحاظ رواني در توقفهاي بين راهي بر اساس فاصله مبدا- مقصد تعيين مي شود. به عبارت ديگر هر چه فواصل سفر بين مبدا – مقصد كم، متوسط زياد باشد به همان نسبت فواصل توقف نيز كم، متوسط و زياد خواهد بود.

ج-2-3- نيازهاي وسيله نقليه: نيازهاي وسيله نقليه به طور عمده در برگيرنده نيازهاي سوختي وسايل نقليه و ندرتاً موارد ديگري از جمله تعويض روغن، بادگيري تنظيم بادي در اراضي قطعات يدكي و ايست جهت سرد شدن موتور، (عمدتا  در مورد وسايل نقليه بادي در اراضي ناهموار) است. اين نياز در وسايل نقليه باري بين 3-2 ساعت و در وسايل نقليه سواري 4-2 ساعت و در وسايل نقليه مسافري (اتوبوس) نيز 6-4 ساعت مي باشد.

ج-3- رابطه مجتمع با محور

اين رابطه در ارتباط با معيارهاي سطح و مقياس عملكردي جاده حجم جريان محور و نوع راه مطرح است و بر تعداد درجه و نوع عملكردهاي مجتمع تاثير مي گذارد. ويژگي اين معيارها به شرح زير است:

ج-3-1- سطح عملكردي محور: سطح عملكردي محور بيانگر جريان هاي حمل و نقلي با شعاع عملكردي متفاوت است به عبارت ديگر مقياس عملكردي شبكه هاي مي توان در سطوح بين المللي ملي و ناحيه اي و شهرستاني يا تركيبي از دو يا سه يا تمامي آنها باشد. هر چه يك از اين سطوح و يا تركيب آنها مي تواند وزن محور دسترسي را در نسبت با خدماتي رفاهي مورد نياز بر حسب كمتر و كيفيت تعيين كند.

ج-3-2- ماهيت جريان محور: ماهيت جريان محور نشان دهنده ماهيت جريان هاي حمل و نقلي جريان هاي صنعتي، سياحتي، زيارتي، و بازرگاني است. ماهيت هر يك از اين جريان ها با تركيبي از آنها مي تواند بر تعداد و درجه مجتمع هاي خدماتي ـ رفاهي و تيرپارك ها موثر باشد. ماهيت جريان هاي حمل و نقلي براساس وضعيت موجود يا عملكرد مبادي و مقاصد ورودي و خروجي كشور و مراكز منطقه اي و ناحيه اي در افق طرح تعيين مي شود.

ج ـ 3-3- حجم جريان بر روي محور: تعداد و درجه مجتمع ها در هر محور وابسته به حجم تردد وسايل نقليه بر روي آن است. به عبارتي ميزان تقاضا و بهره برداري از خدمات رفاهي مجتمع ها در هر محور تا حد زيادي تابع حجم تردد وسايل نقليه بر روي آن خواهد بود كه اين ميزان تعداد و اندازه مجتمع ها را تعيين مي كند.

ج ـ 3-4- اين معيار بيانگر نوع راه شامل آزادراه, بزرگراه, راه اصلي درجه 1 و راه اصلي درجه 2 است. اين معيار در حال حاضر در تعداد قابل توجهي از محورها انطباق لازم را با حجم و جريان و سطح عملكرد جاده ندارد.

براساس آنچه كه عنوان شده سه رابطه مورد بحث در سطور گذشته از رابطه مجتمع با مكان رابطه مجتمع و رابطه مجتمع با محورها در ارتباط تنگاتنگ با يكديگر و در تناسب با اهداف توسعه اي نظام دهي مجتمعهاي خدماتي ـ رفاهي را مشخص مي سازند.

3-1-2- الگوهاي برنامه ريزي

3-1-2-1- تعاريف : بر اساس مباني نظري, اهداف و معيارهاي مورد نظر براي مكان يابي مجتمع هاي خدماتي ـ رفاهي الگوي برنامه ريزي طرح به تفكيك مجتمع, تير پارك و مجتمع دو منظوره ارائه خواهد شد.

لكن قبل از پرداختن به اين الگو, برخي از واژه ها و مفاهيم به كار رفته در آن نياز به تعريف دارند كه عبارتند از:

1-نوع: اين واژه بيانگر نوع كانون خدماتي ـ رفاهي شامل مجتمع خدماتي ـ رفاهي, تيرپارك و مجتمع خدماتي ـ رفاهي دو منظوره (تير پارك ـ مجتمع) است.

2-درجه: نشان دهنده طبقه بندي مجتمع خدماتي ـ رفاهي يا تير پارك و يا مجتمع دو منظوره بر اساس درجات 1, 2 و 3 است.

3-مقياس: دلالت بر وسعت مجتمع داشته و مساحت آن را بيان مي كند.

4-عناصر خدماتي ـ رفاهي: نشان دهنده خدمات رفاهي مورد نياز مجتمع خدماتي رفاهي, تير پارك و مجتمع دو منظوره است.

5-موقعيت استقرار نسبت به جاده: نشانگر موقعيت استقرار مجتمع خدماتي ـ رفاهي, تير پارك و مجتمع دو منظوره در نسبت با جاده است. اين موضوع بر اساس سهولت و محدوديت دسترسي وسايل نقليه در جاده ها بر حسب نوع راه (آزاد راه, بزرگراه, جاده اصلي درجه 1 و جاده اصلي درجه 2) تعيين شده است و به نوبه خود, بر تعداد مجتمع (نياز به قرارگيري در يك طرف يا دو طرف) تاثير مي گذارد.

6-شكل محدوده فضا: اين واژه بر فرم مجتمع خدماتي ـ رفاهي يا تير پارك دلالت مي كند.

7-شكل محصوريت فضا: بيانگر شكل حدود مجتمع خدماتي ـ رفاهي, تير پارك و مجتمع دو منظوره است. شكل محصوريت فضا بر انواعي استوار است تا در بعد نشانه شناسي, ادراك آنها در طول مسير بر حسب نوع, به وسيله رانندگان و مسافران وسايل نقليه آسان گردد.

8-وضعيت كف و محوطه فضا: نشان دهنده شكل و مقياس مداخله در فضاسازي مجتمع خدماتي ـ رفاهي, تير پارك و مجتمع دو منظوره است. محوطه سازي در مجتمع هاي عملكردي است كه بخش قابل توجهي از آن به نظام دهي آب و گياه اختصاص خواهد داشت.

9-شكل سرمايه گذاري: نشانگر نظام سرمايه براي ساخت و احداث مجتمع خدماتي ـ رفاهي, تيرپارك و مجتمع دو منظوره بهره برداري از آنهاست. اشكال سرمايه گذاري با وزن توسعه اي و نيز وزن سرمايه گذاري مجتمع خدماتي ـ رفاهي, تير پارك و مجتمع دو منظوره رابطه مستقيم دارد.

10-شعاع عملكرد شبكه: نشان دهنده طبقه بندي عملكرد محورهاي دسترسي است كه خود مبين جاري بودن جريان هاي بين المللي, ملي و ناحيه اي بر روي محور است. به تناسب سطوح عملكردي شبكه, سه درجه از مجتمع, تير پارك و شكل تركيبي آنها (مجتمع دو منظوره) مورد توجه قرار گرفته است.

11-حجم جريان مورد انتظار در محور: اين حجم بر تقاضاي رفت و آمد آتي محورهاي با عملكرد ملي و ناحيه اي دلالت دارد. اين عامل از معيارهاي موثر در تعريف مقياس مجتمع هاي خدماتي ـ رفاهي است.

12-سطح شبكه: سطح بندي شبكه در ارتباط با محورهاي با عملكرد بن المللي مطرح است كه محاسبه حجم جريان مورد انتظار بر روي آنها در دوره طرح به دليل نبود اطلاعات مربوط به واردات آتي كالا, مسافر و حجم تردد وسايل نقليه و وابستگي شديد آنها به سياست هاي خارجي كشور, امكان پذير نبوده است. اين عامل از معيارهاي مهم جهت مبين مقياس تير پارك ها در شبكه حمل و نقل بين المللي است.

13-فاصله مكاني: اين فاصله بر مبناي آستانه رواني رانندگان و مسافران وسايل نقليه و در نسبت با كيفيت شبكه و فاصله مبدا ـ مقصد تعريف شده است. به عبارت ديگر, هرگاه فاصله مبدا ـ مقصد طولاني تر باشد و مدت رانندگي در طول مسافات بيشتري از شبانه روز ادامه يابد, اين آستانه بيشتر است و بالعكس , هر چه فاصله مبدا ـ مقصد كمتر باشد, آستانه رواني پايين تر است.

14-فاصله زماني: اين فاصله بر مبناي آستانه رانندگان و مسافران وسايل نقليه و نياز آنها به خدمات ارائه شده است. فاصله زماني تابعي از نوع و كيفيت راه, عوامل محيطي و الگوهاي رفتاري است. اين معيار در كنار ديگر معيارها, در تعريف فواصل مجتمع هاي خدماتي ـ رفاهي, تير پارك ها و مجتمع هاي دو منظوره موثر خواهد بود.

با توجه به تعاريف و دلالت هاي معنايي واژه هاي پيشين, در ادامه, الگوي برنامه ريزي مجتمع هاي خدماتي ـ رفاهي, تير پارك ها و مجتمع هاي دو منظوره ارائه مي شود.

3-1-2-2- الگوي برنامه ريزي طرح براي مجتمع هاي خدماتي رفاهي

الف ـ مجتمع خدماتي ـ رفاهي درجه 1: اين نوع مجتمع ها در مساحتي بين 10-3 هكتار در يك طرف تا دو طرف جاده ساخته مي شوند. اين مجتمع 4 محدوده پيراموني اين مجتمع ها به وسيله نيم ديوار و نرده تعريف خواهد شد. كل فضاي مجتمع نيز محوطه سازي و كف سازي, طراحي گياه و آب اهميت زيادي خواهد داشت. سرمايه گذاري در اين نوع از مجتمع ها به وسيله بخش دولتي ـ خصوصي , بخش دولتي ـ عمومي, بخش خصوصي و بخش عمومي انجام مي گيرد. شبكه مجاور اين نوع از مجتمع ها, عملكرد سه گانه بين المللي , ملي ناحيه اي دارد و ماهيت جريان هاي جاري بر آن تركيبي و از دو نوع صنعتي ـ بازرگاني ـ سياحتي خواهد بود. اين محورها بايد از نوع آزاد راه يا بزرگراه باشند يا براساس برنامه ريزي آتي به اين نوع راه ها تبديل شوند .

فاصله مكاني بين اين نوع از مجتمع ها بين 400-200 كيلومتر و زمان دسترسي به آنها بين 5- 5/2 ساعت است. در مكان يابي اين مجتمع ها علاوه بر معيارهاي مربوط به رابطه مجتمع با محور و مجتمع با مجتمع, بايد از معيارهاي مربوط به رابطه مجتمع با مكان نيز استفاده شود.

اين معيارها شامل معيارهاي محيطي, اجتماعي ـ فرهنگي, اقتصادي و كالبدي است. عناصر خدماتي ـ رفاهي پيش بيني شده براي مجتمع هاي خدماتي ـ رفاهي درجه 1 به شرح زير مي باشد:

:: جايگاه سوخت با 16-8 پمپ سوخت؛

:: مسجد با مساحت 400-200 متر مربع ؛

:: غذاخوري با ظرفيت 500-300 نفر؛

:: واحد فروش ميوه ؛

:: واحد فروش تنقلات ؛

:: واحد فروش صنايع دستي ؛

:: سرويس بهداشتي بين 30-20 ياب ؛

:: فضاي استراحتي با عناصر بهداشتي بين 15-8 اطاق يا 25-10 واحد سوئيت؛

:: واحد كارواش؛

:: واحد آپاراتي و تعويض روغني؛

:: واحد مكانيكي؛

:: واحد فروش لوازم يدكي؛

:: پاركينگ تفكيك شده وسايل نقليه سواري, مسافري و باري با ظرفيت 300-200 وسيله

:: واحد درمان سرپايي مجهز به آمبولانس؛

:: واحد رايانه اي اطلاعات سفر؛

:: واحد صوتي و تصويري؛

:: شعبه عابر بانك؛

:: شعبه بيمه؛

:: شعبه مخابرات يا 10-6 كيوسك تلفن راه دور؛

:: باند بالگرد (هلي كوپتر) براي امداد رساني به حادثه ديدگان در موقع بروز تصادف تعداد زيادي وسيله نقليه يا تخريب جاده و بروز حوادث رانندگي ناشي از بروز سوانح طبيعي؛

:: محوطه بازي بزرگسالان؛

:: محوطه بازي نوجوانان ؛

:: محوطه بازي كودكان ؛

ب ـ مجتمع خدماتي ـ رفاهي درجه 2: اين مجتمع ها در مساحتي بين 3-5/1 هكتار در يك تا دو طرف جاده احداث مي شوند. اين مجتمع ها به وسيله نيم ديوار و فنس از فضاي اطراف مجزا مي شود و تنها بخشي از فضاي مجتمع, محوطه سازي و كف سازي مي شود. در محوطه سازي اين نوع مجتمع, طراحي فضاي سبز و آب نما اهميت زيادي دارد .

سرمايه گذاري در اين نوع از مجتمع هاي در چهار شكل زير انجام خواهد شد:

:: بخش دولتي ـ خصوصي ؛- بخش خصوصي ؛

:: بخش دولتي ـ عمومي ؛- بخش عمومي ؛

شبكه مجاور مجتمع هاي خدماتي ـ رفاهي درجه 2, عملكرد منفرد يا تركيبي در اشكال ملي, ملي ـ ناحيه اي و بين المللي ـ ناحيه اي دارد و ماهيت جريان هاي جاري بر آن شامل يك يا چند تركيب زير است.

:: صنعتي ـ بازرگاني ؛- سياحتي ـ بازرگاني ؛

:: صنعتي ـ سياحتي ؛- بازرگاني ـ زيارتي؛

:: صنعتي ـ زيارتي ؛- صنعتي ـ كشاورزي.

اين محورها مي توانند از نوع آزاد راه, بزرگراه و يا جاده اصلي درجه 1 باشند. يا براساس برنامه ريزي هاي آتي به اين انواع ارتقاء يابند.

فاصله مكاني بين مجتمع هاي خدماتي ـ رفاهي درجه 2 بين 300-150 كيلومتر و زمان دسترسي آنها بين 5/3- 2 ساعت است. در مكان يابي اين نوع مجتمع ها علاوه بر معيارهاي مربوط به رابطه مجتمع با محور و مجتمع با مجتمع, بايد ازمعيارهاي مربوط به رابطه مجتمع با مكان نيز استفاده شود.

اين معيارهاي شامل معيارهاي محيطي, اجتماعي ـ فرهنگي , اقتصادي كالبدي است. عناصر خدماتي ـ رفاهي پيش بيني شده براي مجتمع هاي خدماتي ـ رفاهي درجه 2 به شرح زير است:

:: جايگاه سوخت با 10-8 پمپ سوخت ؛

:: مسجد يا نمازخانه با مساحت 200-100 مترمربع ؛

:: غذاخوردي با ظرفيت 200-150 نفر ؛

:: محل صرف غذاي خانگي با ظرفيت 150-50 نفر؛

:: واحد فروش ميوه ؛

:: واحد فروش تنقلات ؛

:: واحد فروش صنايع دستي ؛

:: سرويس بهداشتي بين 2010 باب ؛

:: واحد كارواش ؛

:: واحد آپاراتي و تعويض روغن ؛

:: واحد مكانيكي ؛

:: پاركينگ تفكيك شده وسايل نقليه سواري, مسافري و باري با ظرفيت حداقل 200-150 وسيله نقليه ؛

:: واحد كمك هاي اوليه مجهز به آمبولانس ؛

:: واحد رايانه اي اطلاعات سفر ؛

:: واحد صوتي ـ تصويري ؛

:: كيوسك تلفن راه دور بين 6-2 دستگاه ؛

:: محوطه بازي نوجوانان ؛

:: اطاق بازي كودكان 1

ج ـ مجتمع خدماتي ـ رفاهي درجه 3: اين مجتمع در مساحتي بين 5/1 – 7/0 هكتار در يك تا دو طرف جاده احداث مي شوند اين مجتمع ها به وسيله پايه بتوني و فنس از فضاي پيرامون تفكيك مي شوند و تنها بخشي از فضاي آنها, محوطه سازي و كف سازي مي شود. سرمايه گذاري در اين نوع از مجتمع ها به وسيله بخش خصوصي يا بخش عمومي انجام خواهد شد.

شبكه مجاور مجتمع هاي خدماتي درجه 3 عملكرد ناحيه اي دارد و ماهيت جريان هاي جاري بر آن شامل يك يا چند تركيب زير است:

:: صنعتي ـ بازرگاني ؛- بازرگاني ـ زيارتي ؛

:: صنعتي ـ سياحتي ؛ - كشاورزي ـ سياحتي ؛

:: صنعتي ـ زيارتي ؛- كشاورزي ـ سياحتي ؛

:: صنعتي ـ بازرگاني؛- كشاورزي ـ بازرگاني ؛

:: صنعتي ـ كشاورزي ؛- سياحتي ـ زيارتي ؛

حجم تردد مورد انتظار مسافر در محورهاي مجاور اين مجتمع ها بيش از 1000 نفر مسافر دو طرفه در روز است. اين محورها مي توانند از نوع آزادراه, بزرگراه, جاده اصلي درجه 1 و جاده اصلي درجه 2 باشند يا بر اساس برنامه ريزي هاي آتي به اين انواع ارتقاء يابند. فاصله مكاني بين مجتمع هاي خدماتي ـ رفاهي درجه 3 بين 150-50 كيلومتر و زمان دسترسي آنها بين 45 دقيقه الي 2 ساعت است . در مكان يابي اين نوع مجتمع هاي خدماتي ـ رفاهي علاوه بر معيارهاي مربوط به رابطه مجتمع با محور و مجتمع, بايد از معيارهاي مربوط  به رابطه مجتمع با مكان نيز استفاده شود. اين معيارها شامل معيارهاي محيطي, اجتماعي ـ فرهنگي, اقتصادي و كالبدي است. عناصر خدماتي ـ رفاهي پيش بيني شده براي مجتمع هاي خدماتي ـ رفاهي درجه 3 عبارتند از:

:: جايگاه سوخت با 8-4 پمپ سوخت ؛

:: نمازخانه با مساحت 24-12 مترمربع؛

:: بوفه 75-25 متر مربع ؛

:: واحد فروش ميوه و تنقلات ؛

:: سرويس بهداشتي بين 10-6 باب ؛

:: واحد آپاراتي و تعويض روغن ؛

:: كيوسك تلفن راه دور حداقل يك دستگاه ؛

:: پاركينگ تفكيك شده وسايل , مسافري و باري با ظرفيت حداقل 75-50 وسيله نقليه؛

:: جعبه كمك هاي اوليه؛

:: واحد رايانه اي اطلاعات ؛

:: واحد صوتي ـ تصويري؛

:: محوطه بازي كودكان ؛

شرکت بهبود صنعت آمادگی خود جهت تهیه طرح توجیهی احداث تیرپارک را اعلام می دارد

هم اکنون سفارش طرح توجیهی احداث تیرپارک و مجتمع بین راهی دهید

استفاده از کلیه مطالب این سایت برای عموم آزاد می باشد ، فقط در راستای حفظ زحمات تیم تولید محتوی ما خواهشمندیم در صورت برداشت از این محتوی لینک ما را درج نمایید. باسپاس