اهميت خوشه هاي صنعتي در توسعه پايدار كشور موجب گرديد كه استقرار كارگاههاي كوچك در شهركهاي صنعتي و اختصاص محل و زون مشخص در درون شهركها براي اينكار يكي از هدف هاي سازنده شركت شهركهاي صنعتي باشد كه به منظور تكميل زنجيرهاي توليد و ارتقاع كيفيت محصولات با استفاده از فن آوريهاي جديد و دانش روز و نيز كارآفريني با توجه به زمينه خوب و كارگاههاي كوچك در جذب و بكارگيري جويندگان كار ، دنبال شود.

با توجه به بررسيهاي به عمل آمده كارگاههاي كوچك بدلايل مختلف از جمله سهولت قانون كار امكان دقت عمل بيشتر و امكان استفاده ازتوانمنديهاي يكديگر ، بعهده گرفتن پاره اي از وظايف كارخانه هاي بزرگ امكان سهل انعطاف پذيري كارگاه و ماشين آلات و ساير موارد امروزه مدنظر و مورد حمايت اكثر كشورهاي توسعه يافته و در حال توسعه مي باشد. شكل متداول استقرار صنايع و كارگاههاي كوچك در اغلب كشورهاي صنعتي بصورت خوشه اي بوده و بعنوان خوشه هاي صنعتي مطرح مي باشد.

اينگونه كارگاهها با دستيابي به سازماندهي جديد توانسته اند با توليد محصولات بسيار كيفي و با قيمت تمام شده مناسب به بازار پايدار جهاني دست يابند و از اين طريق در استخدام نيروهاي كار و ترقي و توسعه روز افزون فن آوري موفق تر از كارخانجات بزرگ عمل نمايند.

لازم به توضيح است كه در اينگونه مجتمع هاي توليد (خوشه هاي صنعتي ) سطع دستمزد كارگران بسيار بالاتر از ساير مراكز توليدي مي باشد و كارگران بيشتري نيز بكار گرفته مي شود.

در بررسيهاي مقدماتي ايجاد خوشه هاي صنعتي در زمينه هاي صنايع سراميك و چيني آلات و فراورده هاي نسوز – صنايع چرم و محصولات جانبي آن – قطعات خودرو- صنايع برق و الكترونيك و همچنين مجتمع هاي كارگاهي محصولات چوبي ( مبلمان – دكوراسيون و ...) صنايع فلزي ( كابينت – اجاق گاز و ...) و مصالح ساختماني بدست آمده است تا با انجام مطالعات كامل اجراي اين مراكز مسير گردد كه خوشبختانه خوشه صنعتي قطعات خودرو مورد تاييد واقع شده است. همچنين با ايجاد خوشه صنعتي صنايع چرم و محصولات جانبي آن نيز موافقت دشده است.

در کشور ما، موفقیت تلاش‌های انجام شده در زمینه این نوع همکاریها، مستلزم توجه به دو موضوع مهم یعنی اجرای دقیق فرایند برنامه ریزی استراتژیک با توجه به نوع این همکاری و ساختار سازمانی متناسب است. که در غیر این صورت عملکرد این مجموعه‌ها از بازدهی مناسبی برخوردار نبوده و نتیجه چندان مطلوبی به همراه ندارد.

از سوی دیگر توجه به امر گسترش بنگاه‌های کوچک، زودبازده و کارآفرین به عنوان یکی از محوری‌ترین برنامه‌های توسعه اقتصادی در دولت نهم نیز از فرصتهایی است که زمینه را برای گسترش امر خوشه‌سازی بیش از پیش تسهیل می‌کند، بطوریکه هم اکنون کمیته هماهنگ‌سازی امور مشترک درحوزه بنگاه‌های کوچک و متوسط، تدوین آیین نامه حمایت از خوشه‌های صنعتی و کسب و کار را در دستور کار خود قرار داده‌است. نکته قابل توجه آنکه به علت عدم آشنایی برخی صنعتگران، کارشناسان و سایر دست اندرکاران حوزه صنعت کشور با اشکال مختلف همکاری بین بنگاهی بویژه اشکال متاخر مورد استفاده در صنعت بعضاً در مقاطع زمانی مختلف بدون در نظر گرفتن سایر مدلهای همکاری از جمله هولدینگ، پیمانکاری فرعی و گروه‌های صنعتی تاکید ویژه بر مدل خوشه‌های صنعتی باعث می‌شود موارد شکل گرفته در قالب سایر مدلها نیز به عنوان خوشه معرفی شود. لذا یکی از وظایف مهم برعهدة متخصصین و افراد آموزش دیده در این زمینه این است که سعی کنند مفاهیم غلطی که در مورد خوشه‌ها وجود دارد، را تصحیح کرده و جلوی نشر آن‌ها را بگیرند. از سوی دیگر انتخاب عامل توسعه از میان سرمایه‌گذاران صنعت و یا افراد فاقد تحصیلات مرتبط بدون توجه به معضلات اجتماعی ناشی از این امر و بر خلاف تاکید سازمانهایی مانند یونیدو بر عدم ذی‌نفع بودن عامل توسعه از جمله معضلاتی است که توسعه خوشه‌های صنعتی را تهدید می‌کند.

برخی از خوشه های شکل گرفته در کشور عبارتند از :

خوشه صنعتی قطعات خودرو

به بركت وجود صنايع مادر و قابل توجه در امر ساخت قسمتهاي عمدةاي از لوازم و قطعات خودرو ( حدود 87 درصد از قطعات خودرو) و با مغتنم شمردن ايجاد شهرك فن آوري خودرو تبريز كه اين خود دليل بارزي بر توسعه يافتگي و دارا بودن پايگاه قوي ساخت قطعات خودرو تبريز بشمار مي رود توافقات اوليه براي خريد 63 هكتار ديگر از اراضي گروه ماشين سازي تبريز به منظور ساخت و واگذاري كارگاههاي صنعتي در اندازه هاي مناسب و با برخورداري از تسهيلات مساعد در منطقه صنعتي شهر تبريز انجام گرفته است. اراضي مذكور در جهت توسعه شهرك فن آوري خودرو تبريز و همجوار با آن انتخاب گرديده تا در كارگاههاييذكه در اين اراضي احداث خواهد شد پيوندهاي پيشين و پسين و حلقه ارتباطي و زنجيرهاي توليدي قطعات خودرو بوجود آيند.

خوشه صنعتی چرم و صنایع وابسته

صنعت چرم و چرمسازي و صنايع پيش نياز و وابسته از حدود 60 الي 70 سال پيش در تبريز بصورت سنتي و سپس نيمه مكانيزه رواج يافته و با گسترش قابل توجهي اينك حدود 300 واحد صنعتي تنها در يك منطقه از شهرستان تبريز در زمينه چرم فعاليت مي نمايند خاطر نشان مي سازد شهرك صنعتي چرم شهر در حال اجراي اين شركت به وسعت بيش از 100 هكتار در مجاورت مجتمع واحدهاي مذكور انتخاب گرديده است كه با توجه به شرح فوق فعال بودن و رواج صنعت چرم به معني اعم آن روشن مي گردد. پس جا دارد در زمينه صنايعي كه از فرآورده هاي واحدهاي صنعتي چرم تغذيه نموده و بنام صنايع تبديلي چرم مي توان از آنها ياد نمود اقدامات جدي در قالب خوشه صنعتي معمول بوده قدم بلندي در سامان دهي و تربيت كادر فني و آكادميك در اين رشته از صنعت بشمار مي رود.

اميد است با ايجاد شهرك صنعتي چرمشهر خوشه صنعتي چرم و محصولات جانبي و صنايع وابسته چرم،انستيتو چرم و ديگر اقدامات بنيادين،استان آذربايجانشرقي جايگاه قديمي خود را در اين زمينه بازيافت نمايد.

خوشه صنعتی سرامیک و چینی

وجود منابع و معادن غني خاك چيني در استان بويژه در منطقه مرند و به تبع آن فعاليت واحدهاي بزرگ صنعتي در خصوص تهيه و آماده سازي خاك چيني و انجام قسمتهايي از پروسه استخراج – غني سازي – آماده سازي و فرآوري مواد اوليه در منطقه ،فعاليت در زمينه سراميك و چيني را ممكن ساخته است و ايجاد شهرك تخصصي سراميك نيز در اين شهرستان بر اين اساس بوده است.

اشتغال عده اي از اهالي بومي به ساخت ظروف و لوازم سراميك از قديم الايام در منطقه زنوز مرند دليل بر گرايش و توجه به صنعت مذكور بوده كه با تكيه بر اين صنعت بومي مي توان نسبت به احيا ، توسعه و ارتقا آن اقدام نمود.

انيستيتو شيشه و سراميك كه در اراضي شهرك سراميكي مرند مشغول تربيت پرسنل و آموزش صنايع مرتبط با سراميك و چيني است از امكانات بالقوه محلي بحساب مي آيد كه بايستي مغتنم شمرده شود. با توجه به شرح فوق ايجاد خوشه هاي صنعتي دراين زمينه در شهرستان مرند در جوار شهرك تخصصي سراميك مورد استقبال جويندگان كار و فارغ التحصيلان انيستيتو شيشه و سراميك خواهد بود.

مجتمع کارگاهی محصولات چوبی

(مبلمان – دكوراسيون – كابينت سازي و تخته سه لائي و نئوپان)

نظر به موقعيت طبيعي استان در توليد مواد اوليه جهت صنايع مذكور و بررسي هاي مقدماتي و امكان سنجي در خصوص رواج و رونق صنايع جنبي چوبي در سطح استان و بويژه در تبريز ( 173 واحد با اشتغال 2000 نفر) ايجاد مجتمع كارگاه هاي محصولات چوبي از استقبال مناسبي برخوردار خواهد بود.

در ایران تا کنون بحث خوشه‌های صنعتی توسط سازمان صنایع کوچک و شهرکهای صنعتی ایران پیگیری شده‌است و تا سال ۱۳۸۹ (خرداد ماه) حدود ۴۰ پروژه توسعه خوشه‌ای در کشور آغاز شده‌است. از جمله خوشه‌های پیشرو در این امر می‌توان به خوشه صنعتی مبلمان خراسان رضوی، خوشهٔ قطعاتِ خودرو تبریز، خوشهٔ مبلمان تبریز، خوشهٔ پستهٔ رفسنجان، خوشهٔ خرمای اهواز، خوشهٔ سرب و روی زنجان، خوشهٔ مبلمان تهران، خوشه صنعتی ادوات کشاورزی جویبار، خوشه صنعتی صادراتی زعفران استان خراسان، خوشه عرقیات و گلاب میمند استان فارس، خوشه تجهیزات نفت و گاز استان خوزستان، و خوشه نساجی یزد اشاره نمود. همچنین خوشه‌های کسب و کار از معدود برنامه‌هایی است که علی‌رغم تغییر در دولتهای مختلف به دلیل ساختار منسجم و هماهنگی که توسط دفتر توسعه خوشه‌های صنعتی و مدیر ملی خوشه‌های صنعتی (دکتر منصوری) ایجاد شده‌است همچنان به قوت خود باقی بوده و اثرات موثر و موفق آن در اقتصادهای منطقه‌ای در نقاط مختلف کشور مشاهده می‌گردد.