در چند دهه اخیر انسان به این نتیجه رسیده است که کشتاب ورزی می تواند تا حدی چاره ساز باشد، زیرا با این روش می توان تولیدی فراتر از محصولات فعلی کشاورزی، دامپروری و صید را تامین کرد. همان گونه که قبلا اشاره شد، در کشتاب ورزی می توان از توانها و امکاناتی استفاده کرد که برای کشاورزی و دامپروری مناسب نیستند.

تاريخچه آبزي پروري در جهان

بدون شک آبزی پروری برای اولین بار در خاور دور شروع شده است، ولی در مصر قدیم و اروپای مرکزی نیز تاریخچه ای طولانی دارد.

اولین نوشتار در مورد پرورش ماهی کتاب فن لی است که در سال 475 قبل از میلاد نگارش یافته است. فن لی یک سیاستمدار چینی بود که بعدا کار سیاست را رها کرد و به کار پر درآمد پرورش ماهی پرداخت. نگارش چنین کتابی در حدود 2500 سال قبل حاکی از آن است که در آن زمان پرورش ماهی در چین رواج داشت و یکی از مشاغل پر درآمد بود. نسخه اصلی کتاب فن لی هم اکنون در موزه انگلیس در لندن نگهداری می شود. مصری ها حدود 2500سال قبل از میلاد مسیح ( ع ) ماهی تیلاپیا را در استخرهای خاکی پرورش می دادند.

بسیاری از مورخین بر این باورند که پرورش ماهی تیلاپیا در مصر زود تر از پرورش ماهی کپور در چین آغاز شده است.

چینی ها کم کم ماهی کپور را به چند کشور دیگر آسیایی از جمله آسیای دور، و در قرون وسطی آن را به کشورهای اروپایی بردند و در استخر های صومعه ها پرورش دادند. این ماهی بعدا از اروپا به سایر مناطق برده شد. از قرن ششم میلادی به بعد، ماهی کپور اهمیت پرورشی خود را از دست داد. گفته می شود که این امر به علت همنام بودن این ماهی با امپراتور لی از سلسله تنگ بود ( در زبان چینی به ماهی کپور لی گفته می شود ).مردم نام این امپراتور را مقدس می دانستند و جایز نبود که امپراتور را در استخر پرورش دهند . برای جبران عدم پرورش ماهی کپور، چینی ها اجبارا به گونه های دیگر قابل پرورش روی آوردند و به همین دلیل بود که کم کم پرورش انواع گونه های کپور چینی شامل: ماهی علف خوار یا آمور سفید، ماهی کپور نقره ای ( فیتوفاگ )، ماهی سرگنده (بیگ هد ) و ماهی کپور لجنی رایج شد.

تا همین اواخر، پرورش ماهی کپور و گونه های وابسته به آن، در بیشتر مناطق رواج داشت، ولی با معرفی ماهی تیلاپیای جاوه ای از ویتنام، و نیز سهولت و امکانات پرورش صدف در بسیاری از سواحل دریاها، پرورش این ماهیان از حالت انحصاری بیرون آمد. هنگامی که چینی ها مشغول معرفی گونه های مختلف کپور چینی به کشورهای مختلف بودند، هندی ها در قسمت های شرقی هندوستان به کار پرورش انواع کپور هندی مشغول بودند و این به قرن 11 میلادی بر می گردد. همان گونه که ذکر شد، تاریخ پرورش ماهی در اروپا از قرون وسطی با معرفی ماهی کپور شروع شد. طولی نکشید که این ماهی در برخی ناطق غذای اصلی مردم در اعیاد مذهبی و ملی شد و پرورش آن به ویژه در اروپای شرقی به شدت متداول شد.

اولین اقدام برای پرورش ماهی در آبهای شور، توسط اندونزی در جزیره جاوه، و در قرن 15 میلادی انجام گرفت. در قرن 18 میلادی در این کشور بالغ بر 3000 هکتار، زیر کشت ماهیان آب شور بود.

اولین اقدام برای پرورش آبزیان در سواحل دریاها، پرورش صدف خوراکی بود. پرورش صدف نیز سابقه ای بسیار طولانی دارد و حدود 2000 سال قبل توسط رومیان، یونانیها و ژاپنی ها انجام می گرفت. ارسطو درباره پرورش صدف در یونان صحبت کرده است و پلی نی جزئیات پرورش آن را توسط رومی ها در 100 سال قبل از میلاد مسیح ( ع ) شرح داده است.

تکثیر و پرورش ماهی قزل آلا از فرانسه و توسط یک نفر کشیش به نام دون پین شو در قرن چهاردهم میلادی آغاز شد. طولی نکشید که پرورش ماهی قزل آلا در بسیاری از مناطق شیوع یافت و این به خصوص به علت صید ورزشی آن با قلاب بود.

 تاریخچه پرورش آبزیان در ایران

علی رغم داشتن بیش از 2700کیلومتر مرز آبی در شمال و جنوب کشور، و وجود منابع آبی فراوان در قسمتهای مختلف کشور، پرورش آبزیان در ایران تاریخچه ای بسیار کوتاه دارد. اگر چه اقداماتی در دهه دوم قرن اخیر برای تکثیر ماهیان خاویاری به صورت ابتدایی و توسط کارشناسان روسی انجام گرفته است، باوجود این احداث یک کارگاه مستقل تکثیر و پرورش ماهی، به سال 1341 بر می گردد.در این سال اولین کارگاه تکثیر و پرورش ماهی ایران در کرج احداث شد. این کارگاه از همان ابتدا، به کار پرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان پرداخت. اولین کارگاه تکثیر و پرورش ماهیان گرم آبی ( شامل انواع ماهیان کپور، علف خوار، کپور نقره ای و کپور سر گنده ) در سال 1351 در جنوب رشت تاسیس شد. این کارگاه که متعلق به شرکت سهامی دامپروری سفید رود است، در حال حاضر بزرگترین واحد تکثیر و پرورش ماهی کشور است و بالغ بر 1000 هکتار استخر پرورش ماهی دارد. اولین کارگاه تکثیر و پرورش ماهی وابسته به شیلات که به منظور افزایش ذخایر ماهیان خاویاری دریای مازندران احداث شد، کارگاه شهید بهشتی ( سد سنگر سابق ) است که احداث آن در سال 1348 شروع و در سال 1350بهره برداری از آن آغاز گردید.

احداث کارگاه های تکثیر و پرورش ماهی هر ساله رو به ازدیاد است. به هر حال تا کنون تمامی کا رروی انواع کپور ماهیان چینی و ماهی قزل آلای پرورشی بوده و علی رغم وجود شرایط و امکانات فراوان، بر خلاف سایر کشورها، کار چشمگیری روی تکثیر و پرورش انواع ماهی های دریایی، میگوها ( سخت پوستان ) و صدف ها ( نرم تنان ) انجام نگرفته است. در سالهای اخیر اقدامات مناسبی برای پرورش انواع مناسب میگوی خلیج فارس، و یکی دو گونه انواع وارداتی صورت گرفته است و امید آن می رود که در آینده ای نه چندان دور، تکثیر و پرورش آبزیان دریایی هم رشد و توسعه چشمگیری پیدا کند.

پرورش انواع صدف های مروارید ساز و هسته گذاری در آنها، به منظور تولید مروارید پرورشی، در چند سال اخیر آغاز گردیده است و در حال حاضر یکی دو بخش خصوصی و قسمت های تحقیقاتی و اجرائی شیلات در این زمینه فعالیت می کنند. این کار نیز آینده خوبی دارد و امید آن می رود که خلیج فارس یک بار دیگر عظمت دیرینه خود را برای تولید انواع مروارید باز یابد.

آبزیان پرورشی کشور

در حال حاضر، ماهی ها، عمده ترین آبزیان پرورشی کشور را تشکیل می دهند؛ اگرچه در چند سال اخیر اقداماتی برای پرورش انواع میگوهای پرورشی، و نیز پرورش برخی از انواع صدف ها به عمل آمده است.

سالانه میلیون ها عدد از انواع بچه ماهی های سفید، خاویاری، سوف، سیم، کلمه و در شمال کشور تولید و از طریق رودخانه ها جهت افزایش ذخایر دریای مازندران در این دریا رها می شود.

تقسیم بندی پرورش ماهی از نظر درجه حرارت

از نظر درجه حرارت و دمای رشد مناسب برای پرورش، ماهیان را به دو گروه بزرگ ماهیان سرد آبی و گرم آبی تقسیم می کنند.

1-  پرورش ماهیان سرد آبی : ماهیان سرد آبی به ماهیانی گفته می شود که در میانگین حرارتی 7 تا 17 درجه سانتیگراد به خوبی رشد می کنند (بهترین دمای رشد 14 درجه سانتیگراد می باشد). بیشتر گونه های آزاد ماهیان در این گروه جای می گیرند و بیشتر گونه های آن از طریق تکثیر مصنوعی به منظور حفظ ذخایر منابع آبی یا صید ورزشی و یا تولید گوشت، تکثیر و پرورش داده می شوند. از اختصاصات ویژه این ماهیان وجود دندان در دهان، فلسهای نقره فام و حفره دهانی نسبتا بزرگ و باله مخرجی کوتاه و یک باله چربی کوچک در روی ساقه دمی و باله دمی هموسرک است. از ماهیان مشهور این گونه که در ایران تکثیر و پرورش داده می شود، قزل آلای رنگین کمان است که در مزارع پرورش داده می شود.

2- پرورش ماهیان گرم آبی : به ماهیانی که در مناطق نیمه گرم و گرمسیر زیست می کنند، ماهیان گرم آبی می گویند. دمای مناسب رشد در گروههای مختلف تفاوتهایی دارد. کپور ماهیان پرورشی (کپور معمولی و کپور ماهیان چینی) از دمای 10 تا 30 درجه سانتیگراد تغذیه می کنند و دمای مناسب رشد آنها 18 تا 25 درجه سانتیگراد می باشد. در حالی که رشد ماهیانی مانند تیلاپیا در دمای بالاتر نیز امکان پذیر است. تغذیه و رشد کپور ماهیان در دمای بالاتر از 28 تا 30 درجه سانتیگراد کاهش و یا قطع می گردد. از سوی دیگر در دمای پایین تر از 15 درجه سانتیگراد نیز تغذیه قطع یا به آرامی صورت می گیرد.

نكات دانستني لازم براي پرورش ماهي

رشد ماهیان و عواملی که روند رشد تحت تأثیر آنهاست برای پرورش دهنده ماهی ، در درجه اول اهمیت قرار دارند. زیرا حداکثر رشد ماهی در حداقل مدت زمان با حداقل مقدار غذا ، هدف اصلی اوست. ماهی جانوری خونسرد است و جهت حفظ درجه حرارت بدن خود ، مجبور به صرف انرژی نیست. بدین لحاظ ، یک ماهی نسبت به یک جانور خونگرم ، از لحاظ تبدیل مواد غذایی به پروتئین بدن ، از کارآیی و استعداد بیشتری برخوردار است.

تغذیه ماهیان انرژی مورد نیاز ماهی از غذا تأمین می‌شود، بهر حال این انرژی در اصل از خورشید تولید می‌شود. انرژی خورشید بوسیله گیاهانی که برای ساختن کربوهیدراتها ، انرژی مصرف می‌نمایند، به غذا تبدیل می‌گردد. جانوران این گیاهان را خورده و انرژی ذخیره شده را جهت انجام فعالیتهای خود مورد استفاده قرار می‌دهند.بنابراین گیاهان به عنوان تولید کنندگان اولیه مواد غذایی شناخته شده‌اند، که این مواد به صور دیگر تبدیل می‌گردد و سپس در اختیار ماهیان قرار می‌گیرد.

پرورش ماهي مداربسته

در سالهای اخیر مصرف ماهی در اکثر کشورها به میزان قابل توجهی افزایش یافته است و تکثیر و پرورش ماهی به عنوان منبع پروتئینی سبب شده است که این کار بصورت یک تجارت مهم در کشورهای پیشرفته تبدیل شود. ماهی نسبت به عوامل محیط آبی که در آن زیست می کند نظیر PH ، O ۲ ، NH ۴ ، و دیگر عوامل بیوشیمیایی و بیولوژیکی،موجودی بسیار حساس است و ضرورت دارد که این عوامل در یک حد مشخص و معمولی ثابت بماند. با توجه به این نیاز روزافزون سعی شده است برای پرورش فوق متراکم ماهیان ، بهبود عوامل محیطی و بهبود کیفیت تولید و کوتاه شدن دوره پرورش مدنظر قرارگیرد.

قدمت استفاده از سیستم گردشی پرورش آبزیان به حدود دو دهه می رسد که برای اولین بار در کشور دانمارک مورد استفاده قرارگرفت و هم اکنون در کشورهای اروپایی (به طور خاص) مورد استفاده قرار می گیرد. در زمان حاضر از این سیستم برای استفاده از پرورش آبزیان گرمابی و سردابی استفاده می شود. نحوه کاربرد سیستم هردو روش یکسان است اما عواملی همچون دما ، اکسیژن و ... در پرورش آبزیان مختلف متفاوتند که باید تنظیم و کنترل شوند.

در یک سیستم مداربسته که آب مورد استفاده ماهیان از نظر اکسیژن فقیر شده و مواد سمی و فضولات آن زیاد شده است، با حذف مواد معلق توسط میکروفیلتر و تبدیل آمونیوم تولید شده به نیتریت و نیترات زیر حد مجاز توسط بیوفیلترها و تزریق اکسیژن مایع خالص بوسیله راکتورهای مخلوط کن و ضدعفونی کردن، آب احیا می شود و مجدداً مورد استفاده قرار میگیرد. در این تصفیه فیزیکی و شیمیایی دقت عمل و سرعت ضرورت دارد بطوریکه کوچکترین اختلال در عمل تصفیه و احیا سبب مرگ و میر شدید آبزیانی که از آب بازگشتی استفاده می کنند می شود. چنین ظرافتی سبب می شود که کنترل کیفیت آب بطور دائمی صورت گیرد و عمل تصفیه بدون کوچکترین توقفی انجام شود. به همین دلیل اتوماسیون نقش مهمی در صحت عمل چنین سیستمی ایفا می کند.

پس از اندازه گیری عوامل حیاتی در آب مورد استفاده ماهیان، اطلاعات بدست آمده را تجزیه و تحلیل می کنند. چنین نیازی سبب می شود که صنعت نقش مهمی در اندازه کیری عوامل و تجزیه و تحلیل و اصلاح آنها داشته باشد.

تصفیه فیزیکی و شیمیایی و احیای مجدد آب در سیستم مداربسته در مصرف آب و ابعاد زمین مورد نظر موثر است و زمان رشد را به حداقل می رساند، بطوریکه یک محصول در مدت یک سال چند بار قابل عرضه به بازار است. کنترل دما از عوامل مهم دیگری است که سبب کاهش دوره پرورش می شود.

در این سیستم فاکتورهای مورد نیاز تغذیه ماهی در شرایط مطلوب است. در نتیجه در مصرف غذا صرفه جویی می شود و در نهایت هزینه های تمام شده نیز کاهش می یابد که خود یکی از مزایای این سیستم است.

بخشهای سیستم مداربسته عبارتند از: چند حوضچه بتنی، میکروفیلتر، پمپ سیرکوله، فیلتر بیولوژیک، پمپ هواده، مخروط تزریق اکسیژن مایع، اتاق کنترل، موتور ژنراتور،اشعه uv ، غذاده خودکار و ... .

 نحوه کار سیستم مداربسته

هدف کلی در یک سیستم مداربسته پرورش آبزیان استفاده مجدد از آب و افزایش تراکم ماهی در استخرهای پرورشی است. طبق محاسبات انجام شده، با احیای مجدد آب و ایجاد شرایط زیست مناسب در استخرها، با تراکم بالا می توان مصرف آب را تا یک هفتادم کاهش داد که این خود در پرورش و فراگیر کردن آن در مزارعی که آب و زمین مختصری دارند، تحول بوجود می آورد. به عنوان مثال در یک مزرعه پرورش ماهی قزل آلا به ظرفیت ۵۰ تن، میزان آب تازه مورد نیاز ۵۰۰ لیتر در ثانیه و مساحت استخرها نیز پنج هزار متر مربع است، اما در یک سیستم آب در گردش با همین ظرفیت، آب مورد استفاده به هفت لیتر در ثانیه و مساحت استخرها تا ۲۵۰ متر مربع کاهش می یابد.

عملکرد سیستم مداربسته پرورش ماهی مبتنی بر گردش آب موجود در استخرها و احیای مجدد آن از لحاظ اکسیژن مورد نیاز، دفع مواد زائد،تصفیه کردن مواد سمی، تنظیم PH و گندزدایی است. کنترل هریک از عوامل ذکر شده و ایجاد شرایط سالم استفاده از روش خودکار اندازه گیری، کنترل و ثابت نگهداشتن هریک از این عوامل در محدوده مجاز است که مجموعه این شرایط حضور صنعت و تکنولوژی جدید را در هر مزرعه پرورش ماهی ضروری می سازد.

استفاده از کامپیوتر در چنین سیستمی نه تنها این موارد را محقق نمی سازد بلکه با بکارگیری نرم افزارهای مناسب ، هر لحظه آمار و اطلاعات دقیقی در کلیه زمینه های مربوط به پرورش در اختیار است. همچنین تشخیص و درمان بیماریهای احتمالی موجود در استخرها به وسیله کامپیوتر انجام می گیرد. امروزه وضعیت مزرعه را بوسیله خطوط تلفن از هر نقطه دلخواه و از کیلومترها فاصله کنترل می کنند زیرا سیستمهای کامپیوتری این گونه ارتباط از راه دور را بای مجموعه امکان پذیر ساخته است.

سیستمهای آب در گردش پرورش ماهی با توجه به انتخاب قابلیتهای مورد نظر با امکانات متفاوتی ساخته شده اند که در کلیات با هم مشترکند ولی هریک قابلیتهای مختلفی دارند.

 جهت آشنایی بیشتر با طرح توجیهی پرورش ماهی قزل آلا بروش مداربسته به این مقاله مراجعه نمایید.

جهت آشنایی بیشتر با مزارع پرورش ماهی به این مقاله مراجعه نمایید.

شرکت بهبود صنعت آمادگی خود جهت تهیه طرح توجیهی پرورش ماهی قزل آلا بروش مدار بسته را اعلام می دارد

هم اکنون سفارش طرح توجیهی پرورش ماهی قزل آلا بروش مدار بسته دهید

استفاده از کلیه مطالب این سایت برای عموم آزاد می باشد ، فقط در راستای حفظ زحمات تیم تولید محتوی ما خواهشمندیم در صورت برداشت از این محتوی لینک ما را درج نمایید. باسپاس